شیوه ایمنی‌زایی در دوز تقویتی واکسن کرونا

بر اساس مقاله خبری در پایگاه Nature، واکسن در مرحله اول میزان زیادی سلول‌های ایمنی تولید می‌کند و در نتیجه سطح آنتی‌بادی و مولکول‌های دیگر افزایش می‌یابد. این روند پس از مدتی نزولی شده و میزان آنتی‌بادی‌های موجود در بدن کاهش می‌یابد؛ البته بخش کمی از سلول‌های دستگاه ایمنی با نام لنفوسیت‌های «بی» و «تی» ماندگار می‌شوند که دارای نوعی حافظه طولانی‌مدت هستند تا در آینده در صورت روبرو شدن دوباره با عامل بیماری‌زا از بدن محافظت کنند.

یکی از ایمونولوژیست‌های دانشگاه واشنگتن می‌گوید، «دوز بوستر واکسن باعث چند برابر شدن لنفوسیت‌های «بی» می‌شود و مقدار آنتی‌بادی‌ها را یک بار دیگر علیه عامل بیماری‌زا افزایش می‌دهد.»

پس از چند ماه با گذشت زمان از مقدار آنتی‌بادی‌ها کاسته می‌شود، اما با تزریق دوز سوم واکسن کرونا، تعداد لنفوسیت‌های «بی» بیش از گذشته در بدن ایجاد خواهد شد.

این لنفوسیت‌ها به غدد لنفاوی می‌روند و در آنجا ارتقا یافته و آنتی‌بادی‌های قوی‌تر را در برابر ویروس کرونا تولید می‌کنند و بدن در برابر بیماری کرونا از مصونیت بیشتری برخوردار می‌شود.

مقدار لنفوسیت‌های «بی» در افرادی که دوز تقویتی واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند، بسیار بیشتر از افرادی است که دوز سوم را تزریق نکرده‌اند.

زمان مناسب و شرایط لازم برای تزریق دوز سوم واکسن

دبیر کمیته علمی کشوری کووید ۱۹ در مصاحبه خود پیشتر اشاره کرده بود که «فاصله بین دوز دوم و سوم در حال حاضر حدود ۸ ماه در نظر گرفته می‌شود. ولی واقعیت این است که شاید بر اساس سویه‌های بعدی کرونا، این فاصله ۸ ماهه برای دز سوم، به ۶ ماه کاهش پیدا کند». اکنون در اکثر کشورها این فاصله ۶ ماه در نظر گرفته شده و در ایران هم وزارت بهداشت برای افراد دچار نقص یا سرکوب ایمنی و اعضای کادر درمان فاصله دوز سوم واکسن از واکسیناسیون قبلی را ۶ ماه پیشنهاد کرده است. البته برای سالمندان بالای ۶۰ سال که واکسن ویروس غیرفعال شده (مانند سینوفارم یا برکت) دریافت کرده‌اند، این فاصله ۴ ماه است.

در ایران تاکنون با تصمیم وزارت بهداشت، مشابه با توصیه‌های نهادهای سلامت بین‌المللی یا دیگر کشورها، تزریق دوز سوم واکسن کرونا برای گروه‌های خاصی به صورت جدی توصیه شده است.

این افراد همان گروهی هستند که نگرانی درباره ریسک بیشتر کاهش ایمنی حاصل از واکسن با گذر زمان یا پاسخ ایمنی کمتر آن‌ها به واکسن در واکسیناسیون قبلی مطرح است:

• سالمندان بالای ۶۰ سال که ۴ ماه یا بیشتر از تزریق دو دوز واکسن آن‌ها (واکسن‌های ویروس غیرفعال‌شده مانند سینوفارم یا برکت) گذشته باشد.
• افراد دچار نقص یا سرکوب ایمنی که ۶ ماه از واکسیناسیون قبلی آنها گذشته باشد.
• اعضای کادر درمان، ۶ ماه پس از واکسیناسیون اولیه.

انواع واکسن برای دوز سوم: از MRNA تا پروتئین نوترکیب

پلتفرم‌ها یا تکنولوژی‌های مختلف که برای تولید واکسن کرونا توسعه یافته و استفاده شده‌اند شامل: mRNA، وکتور ویروسی، ویروس غیرفعال‌شده و پروتئین نوترکیب (مانند واکسن اسپایکوژن) هستند. ویروس کرونا به کمک اسپایک با اتصال به گیرنده خاصی در بدن (ACE۲) وارد سلول‌های بدن شده و باعث عفونت کووید-۱۹ می‌شود. به همین خاطر است که هدف اکثر واکسن‌ها تولید پاسخ ایمنی در بدن علیه پروتئین اسپایک است.

واکسن‌های با پلتفرم پروتئین نوترکیب (مانند واکسن اسپایکوژن) حاوی همه یا بخشی از پروتئین اسپایک هستند که با استفاده از تکنولوژی مهندسی ژنتیک و نوترکیبی ساخته می‌شود.

تفاوت واکسن استرالیایی-ایرانی اسپایکوژن با دیگر واکسن‌های نوترکیب موجود در کشور این است که دارای همه بخش‌های پروتئین اسپایک کرونا است، پس می‌تواند پاسخ ایمنی در بدن در برابر تمامی قسمت‌های اسپایک کرونا را تحریک کند.

وضعیت واکسن‌های پروتئینی کرونا در دنیا

اگرچه واکسن‌های پروتئینی هنوز به طور گسترده برای COVID-۱۹ استفاده نشده‌اند، داده کارآزمایی بالینی در مراحل پایانی تاکنون امیدوارکننده به نظر می‌رسد و محافظت قوی با عوارض جانبی کمتر را نسبت به سایر واکسن‌های کووید-۱۹ نشان می‌دهد.

علاوه بر چند کشور مانند کوبا و تایوان، چندین شرکت دارویی مهم مانند نوواوکس (Novavax)، سانوفی و GSK و شرکت کلاور (Clover) بر روی توسعه واکسن‌های پروتئین نوترکیب علیه واکسن کرونا فعالیت کرده‌اند. مطالعات بزرگ از Novavax و Clover قبلاً داده‌های اثربخشی را به دست آورده‌اند.

بر اساس این نتایج واکسن Novavax در یک مطالعه ۳۰۰۰۰ نفری که در اوایل سال (قبل از ورود نوع دلتا) انجام شد، بیش از ۹۰٪ محافظت در برابر بیماری کرونا علامت‌دار ارائه کرد.

از مهم‌ترین مسائل در تصمیم‌گیری برای الزام به تزریق دوز تقویتی واکسن کرونا، میزان دسترسی به واکسن و توانایی واکسن‌سازان برای تامین گسترده واکسن در بیشتر کشورهای دنیاست. به همین علت، نیاز به تولید واکسن‌های با تکنولوژی متفاوت مانند پروتئین نوترکیب در کنار واکسن‌های قبلی بیشتر از گذشته احساس می‌شود.

واکسن اسپایکوژن و تزریق دوز سوم

ایمنی بالا و سابقه طولانی استفاده از پروتئین نوترکیب در ساخت انواع واکسن‌ها از جمله واکسن آنفلوانزا، هپاتیت، ویروس پاپیلوما انسانی (HPV) و داروهایی چون انسولین از ویژگی‌های مهم واکسن سیناژن است. بنابراین، نگرانی کمتری درباره عوارض جانبی ناشی از واکسن دارای پلتفرم پروتئین نوترکیب (مانند اسپایکوژن) وجود دارد.

با پلتفرم پروتئین نوترکیب، عوارض کمتری نسبت به بقیه انواع واکسن‌ها رخ می‌دهد و عوارض خاصی که با واکسن‌های با تکنولوژی جدید مانند mRNA گزارش شده، با واکسن پروتئین نوترکیب مانند واکسن اسپایکوژن تجربه نمی‌شود.

در بررسی واکسن اسپایکوژن در فاز ۲ کارآزمایی بالینی، افراد با سابقه ابتلا به کرونا با تزریق یک دوز از واکسن سیناژن به ایمنی مشابه با ایمنی دو دوز واکسن دست یافتند. این وضعیت مشابه با اثر تقویت‌کنندگی پاسخ ایمنی که در دوز سوم واکسن اتفاق میفتد و ظرفیت واکسن اسپایکوژن را برای استفاده به عنوان گزینه دوز بوستر واکسن نشان می‌دهد.

نتایج چند مطالعه از جمله تحقیق انجام شده در NIH انگلستان نیز افزایش میزان ایمنی با تزریق دوز تقویتی واکسن را در هر نوع واکسن نشان داده است. نکته مهم‌تر اما این جاست که در افرادی که نوع واکسن در دوز بوستر متفاوت بوده است، میزان تولید ایمنی تا چند برابر بوده است. به همین دلیل برخی کارشناسان به تزریق واکسنی با نوع تکنولوژی متفاوت در دوز سوم توصیه می‌کنند.

پلتفرم واکسن اسپایکوژن متفاوت از نوع تکنولوژی واکسن‌های دیگر است که تاکنون در واکسیناسیون کشوری تزریق شده است. با توجه به جنبه‌های مختلف که در این مقاله مطرح شد، می‌توان واکسن اسپایکوژن را گزینه مناسبی برای تزریق دوز سوم واکسن دانست.

اگر به اطلاعات بیشتری جهت تصمیم‌گیری در انتخاب واکسن اسپایکوژن به عنوان دوز سوم (بوستر) واکسن کرونا نیاز دارید، کافیست، مقاله «اسپایکوژن، انتخابی مناسب برای دور بوستر» را مطالعه فرمایید.