مسمومیت ناوالنی و بحران در روابط روسیه و اروپا
محمود فاضلی
روسیه بهعنوان عکسالعمل به تحریمهای اتحادیه اروپا در قضیه آلِکسی ناوالنی، منتقد کرملین که گفته میشود با سم روسی «نوویچوک» (Nowitschok) مسموم شده است، متقابلا اتحادیه اروپا را تحریم کرد. مسکو بهتازگی دیپلماتهای بلندپایهای از آلمان، فرانسه و سوئد بهعنوان کشورهایی که تحریمهایی را در مسئله ناوالنی برای روسیه وضع کردهاند، احضار کرده تا ممنوعیتهای ورودی به روسیه برای نمایندگان اتحادیه اروپا را اعلام کند. اتحادیه اروپا در ماه اکتبر گذشته ممنوعیتهای ورود به اروپا برای رئیس سازمان اطلاعات داخلی روسیه، معاون اداره ریاستجمهوری و چند مأمور دولت روسیه را صادر کرده بود. آزمایشگاههایی در آلمان، فرانسه و سوئد اثرات سم یادشده را در خون ناوالنی کشف و بهاینترتیب ثابت کرده بودند که معروفترین مخالف روسیه مسموم شده است. او در تاریخ 20 آگوست سال جاری هنگام پرواز داخلی از درد شدید بیهوش شده و پس از فرود اضطراری در بیمارستانی در شهر امسك به مدت دو روز تحت درمان بود.ناوالنی قبلا در دو شهر روسیه با تبلیغات انتخاباتی خود با عنوان «انتخابات هوشمند» سعی کرده بود از پیروزی نامزدهای حزب کرملین در انتخابات جلوگیری کند. ناوالنی که با فساد مالی در روسیه مبارزه میکند، با کمک تحقیقات خبرنگاران بینالمللی شبکهای متشکل از هشت فرد امنیتی را افشا کرد که آنها از چهار سال پیش او را تعقیب میکنند. او مدعی است مأموران امنیتی سه بار سعی کردهاند او را مسموم کنند. کارکنان «سرویس فدرال امنیت» او را در سفر به مناطق روسیه، ازجمله در نووسیبیرسک و تومسک تعقیب کردهاند که البته او این را قبلا نمیدانسته است؛ اما هیچگونه شواهدی مبنی بر اینکه این افراد اقدامات مشخصی را برای مسمومکردنش انجام داده باشند، ارائه نمیدهد. ناوالنی، پوتین را متهم میکند که شخصا دستور قتل را صادر کرده است. هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، معتقد است که تحقیقات روزنامهنگاران درباره سانحهای که برای ناوالنی رخ داده است، اطلاعات آلمان درباره مسمومیت فرضی را تقویت میکند؛ این واقعیت را که یک بار دیگر از سوی روزنامهنگاران بررسی و تقویت شد، تأیید میکنیم. آلمان خواستار روابط سازنده با روسیه برای حل مسائل بینالمللی است. به نفع ما است که با روسیه گفتوگوی سازنده داشته باشیم. دادستان برلین بهتازگی به درخواست معاضدت حقوقی روسیه از ناوالنی بازپرسی کرده است. البته بازپرسان روسیه حضور نداشتند. ناوالنی با قاطعیت مخالف حضور بازپرسان روسیه در جلسه بازپرسی بود.سازمان منع تسلیحات شیمیایی تأیید میکند که در بدن ناوالنی مادهای شبیه به مشخصههای «نوویچوک» پیدا شده است. کرملین نیز مدعی است برلین، مسکو را از نتایج حاصلشده مطلع نکرده است. روسیه چند درخواست معاضدت حقوقی درباره این موضوع به آلمان داده است؛ اما پاسخی از آنها دریافت نکرده است. ناوالنی در ماه دسامبر همزمان با رسانههای غربی مطالبی را منتشر کرد که تأیید میکند که چند بار افرادی که نویسندگان این مطالب آنها را «کارکنان سرویس فدرال امنیت روسیه» مینامند، سعی کردهاند او را مسموم کنند. اما در مسکو موضوع کاملا متفاوت مطرح میشود. کرملین مطالب افشاشده را «جعلی» و ناوالنی را متهم کرد که دچار «پارانویا - بدگمانی» شده و سعی میکند آبروی سازمان اطلاعات را ببرد. روسیه و سازمان منع تسلیحات شیمیایی در تلاش برای توافق درباره سفر کارشناسان بینالمللی برای تحقیق در زمینه جزئیات وضعیت ناوالنی با دشواریهایی مواجه شدند. درحالیکه مسکو از سازمان درخواست مبادله نمونههای آنالیز و کار مشترک میکند، سازمان منع تسلیحات شیمیایی قصد دارد اسنادی را که روسیه در اختیار دارد، ببرد و در مقابل هیچچیز ندهد. ما اعتقاد داریم که کار به شکل دیگری باید انجام شود».ولادیمیر پوتین، رئیسجمهوری روسیه، درباره ناوالنی اعلام کرد که او از حمایت سرویسهای اطلاعاتی خارجی برخوردار است. اگر اینگونه باشد که هست، به شما اطمینان میدهم که این به آن معناست که این بیمار کلینیک برلین (ناوالنی) از حمایت سرویسهای اطلاعاتی آمریکا برخوردار است». پوتین اخبار منتشرشده راجع به افراد دخیل در مسمومیت ناوالنی را نهتنها تحقیقات ندانسته؛ بلکه آن را مشروعیتبخشی به مطالب سرویسهای اطلاعاتی آمریکا میداند. او این پرسش را مطرح میکند که فکر کردهاید که ما نمیدانیم که آنها موقعیت را رصد میکنند؟ سرویسهای اطلاعاتی ما بهخوبی این را میفهمند و میدانند. کارکنان سرویس فدرال امنیت و سایر نهادهای اطلاعاتی این را میدانند. مسکو حاضر است اطلاعات راجع به ناوالنی را از دیگر کشورها بگیرد و این پرونده را بررسی کند؛ اما هیچکس از شرکای خارجی اطلاعات به روسیه نمیدهد و علت را توضیح نمیدهد.به باور سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، «جنجال» رسانههای غربی درباره «مسمومیت» دوگانه یا سهگانه ناوالنی نشان میدهد که همکاران اخلاق ندارند و مایل نیستند که حقایق مشخص شود. اعمال تحریمهای ضد روسی از طرف اتحادیه اروپا به دلیل شرایط ناوالنی نشاندهنده میل بروکسل برای «قرارگرفتن فرای قانون» است. از دیدگاه مسکو شورای اروپا با شتابزدگی تصمیم سیاسی خصومتجویانه اتخاذ کرد که متناقض با اصول بینالمللی و شورای امنیت سازمان ملل بود.