حیات علمی موزه‌ها در دوران کرونا
احمد محیط‌طباطبایی. رئیس کمیته ملی موزه‌های ایران (ایکوم)
اوج‌گرفتن شرایط کرونا در کشور منجر به تعطیلی بسیاری از نهادها و مؤسسات عمومی، دولتی و خصوصی شده است. ناگزیر موزه‌ها هم این روزها تعطیل شده‌اند و پذیرای علاقه‌مندان و بازدید‌کنندگان نیستند. اما طولانی‌شدن این وضعیت و ادامه‌دارشدنش در ایران با شروع موج چهارم بهانه‌ای شد تا کمی درباره سیاست‌های موجود در تعطیلی موزه‌ها گپ بزنیم. می‌دانیم که تجربه فعالیت موزه‌ها در کشورهای مختلف دنیا در زمان پاندمی از طریق شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) و سایر نهادهای مربوط به این موضوع در اختیار عموم مردم قرار گرفته است. این تجربه شامل همه آن چیزی که در سال گذشته در حوزه مسائل مربوط به موزه‌ها در کشورمان روی داد هم می‌شود. می‌دانیم که موزه‌ها به عنوان یک نهاد مهم فرهنگی حافظ میراث تاریخی، فرهنگی و هنری و انتقال‌دهنده آن در کشورهای مختلف هستند. از‌این‌رو باید اهمیت آنها در نظر گرفته شود و شرایط خاص‌شان حتی در چنین روزگاری هم به صورت ویژه‌تری بررسی شود. هر موزه در دنیا باید سه بخش مهم را مورد توجه قرار دهد؛ نخست مسئولیتش در حفاظت از آثار تاریخی و میراثی که از آن نگهبانی می‌کند، دیگری مخاطبانی که با موزه در ارتباط هستند و حفظ سلامت آنها از اهمیت بالایی برخوردار است و در پایان هم کارمندان، کارکنان و پژوهشگرانی را که با موزه همکاری می‌کنند باید مورد توجه قرار دهند و سعی در حفاظت عمومی در همه این موارد کنند. تجربه یک سال گذشته و درگیری شدید با پاندمی نشان داد موزه‌ها با استفاده از تکنولوژی‌های جدید توانستند مخاطبانی را به صورت مجازی و برخط پیدا کنند و به این ترتیب ارتباط و نزدیکی‌شان با مردم و بازدید‌کنندگان را حفظ کردند تا به این ترتیب چندان خودشان را مقهور شرایط جدید دنیا نبینند. در ایران هم از عید سال گذشته تا عید امسال شاهد این فعالیت عمومی و گسترده موزه‌ها در فضای مجازی بودیم. اما بخش‌های مختلف یک موزه مثل بخش‌های حفاظتی، بخش‌های نگهدارنده و همچنین بدنه کارشناسی موزه‌ها مثل سایر نهادهای دولتی و عمومی می‌بایست در قالب شیفت و گروه‌بندی خودشان به موزه‌ها می‌رفتند و سعی می‌کردند تا حیات علمی، فرهنگی و... موزه‌ها را حفظ کنند. امروز وقتی شرایط قرمز یا نارنجی پیش می‌آید، موزه‌ها باید بخش ارتباط با مخاطبان خودشان به صورت حضوری را به تعلیق درآورند اما سایر بخش‌های موزه‌ها به‌ویژه حیات علمی موزه‌ها نباید تعطیل شود. برای ادامه این حیات البته که باید پروتکل‌هایی در نظر گرفته شود، کمااینکه در یک سال گذشته چنین بوده اما همان‌طور که اشاره شد نظر به اهمیت این بخش نباید منجر به تعطیلی این بخش موزه‌ها شود. حالا که در موج چهارم این بیماری به سر می‌بریم و آنچنان که مسئولان می‌گویند وضعیت در این موج سخت‌تر از سایر تجربه‌هاست، ولی اگر از این موج بلا هم به سلامت گذشتیم و وضعیت غیربحرانی کرونا بر شهرهای‌مان حاکم شد، باید بدانیم که موزه‌ها طبق پروتکل‌های لازم فعالیت کنند. در واقع زندگی و حیات موزه‌ها فعلا قرار نیست به شرایط عادی‌اش بازگردد. توجه به یک نکته هم در این میان اهمیت دارد. طبق پروتکل‌های ابلاغی از سوی نهادهایی مثل ایکوم، موزه‌ها در شرایط نارنجی باید بخش عمومی‌شان را به حالت تعطیل درمی‌آوردند، اما در ایران موزه‌ها در شمار اماکن گردشگری قرار گرفته بودند که به مدد این تقسیم‌بندی موزه‌ها در شرایط نارنجی تعطیل نشده بودند؛ تصمیم خطرناکی که امیدوارم با عبور از این شرایط سخت و عادی‌شدن وضعیت، در آن تجدید نظر صورت بگیرد. در اینجا لازم به یادآوری است که کمیته ملی موزه‌های ایران در زمان تهیه برنامه بودجه سالانه پیشنهاد داد که دولت صندوقی برای کمک به موزه‌های بخش خصوصی تهیه کند تا این موزه‌ها که در شرایط بسیار سخت‌تری نسبت به موزه‌های دولتی و بخش عمومی قرار دارند، بتوانند از پس روزهای سخت دوران کرونا برآیند و به حیات خود ادامه دهند، جدای از اینکه دولت باید سرمایه‌گذاری بسیار واجبی در توسعه زیرساخت‌های فنی لازم موزه‌ها انجام دهد تا موزه‌ها بتوانند فعالیت بیشتر و بهتری در فضای مجازی برای مخاطبان آنلاین داشته باشند. این مسئله سال گذشته به مدد کمک‌های موزه پست و مخابرات انجام شد و این موزه حمایت گسترده‌ای از سایر موزه‌ها انجام داد و زیرساخت‌های فنی لازم را برای سایر موزه‌ها فراهم کرد. امیدوارم شرایط در سال آینده هم برای این موزه فراهم باشد تا بتواند همچنان شرایط بازدید آنلاین سایر موزه‌ها را فراهم کند.