کرونا و مهاجرت معکوس از شبه‌جزیره عربستان
کورادو چوک . تحلیلگر ارشد
«مسیر شرقی» که مهاجران اتیوپیایی عمدتا برای رسیدن به عربستان از آن می‌گذرند و سال‌های زیادی مورد بی‌اعتنایی واقع شده بود، از سال ۲۰۱۸ توجه بین‌المللی را به خود جلب کرده است. بنا بر گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM)، در این سال تقریبا ۱۵۰ هزار عبور از تنگه باب‌المندب انجام شده و این به آن معناست که این مسیر مهاجرت دریایی رسما از دریای مدیترانه به‌عنوان پرترددترین مسیر جهان پیشی گرفته است؛ اما در سال ۲۰۲۰ و با ظهور بیماری فراگیر کویید۱۹ در مسیر شرقی، این روند به طرز چشمگیری تغییر و وضعیت آن را متزلزل کرد. عربستان و جیبوتی با کنترل شدید مرزها، سیل مهاجران آفریقایی به شبه‌جزیره عربستان را به‌شدت کاهش دادند و تعداد آنها را به حدود ۳۸ هزار نفر رساندند. مهم‌تر از همه، بسته‌شدن مرزها منجر به گرفتاری هزاران مهاجر و پناه‌جوی عمدتا اتیوپیایی در یمن شده است؛ کشوری که یکی از فجیع‌ترین بحران‌های انسانی گریبانگیرش است. این وضعیت در‌پی این حقیقت که بسیاری از مردم یمن، مهاجران را ناقل ویروس جدید کرونا به شمار می‌آورند، وخیم‌تر می‌شود. این دیدگاه در کشور باعث به‌حاشیه‌رانده‌‌شدن بیشتر آنان و بدرفتاری با آنها شده است. متأسفانه بعید است به این زودی‌ها اوضاع مهاجران بهبود یابد. در‌حالی‌که عربستان سعودی به دلایل اقتصادی و بهداشتی برخی از مهاجران را از کشور اخراج می‌کند، اوضاع در یمن همچنان فاجعه‌بار است. در این میان، خشونت‌های قومی تازه در اتیوپی ممکن است موج جدیدی از پناهندگان را که از درگیری‌ها فرار می‌کنند، به سوی عربستان روانه کند. بسیاری از مهاجران اتیوپیایی، کشورهای عربی ثروتمند خلیج فارس را الدورادو (سرزمین طلا) می‌دانند. بر‌اساس گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت، حدود ۹۰ درصد کسانی که در سال ۲۰۱۹ به یمن جنگ‌زده قدم گذاشتند، قصد داشتند مسیر خود را به سمت عربستان ادامه دهند. ساکنان منطقه اورومیا که از محروم‌ترین مناطق اتیوپی شمرده می‌شود، نمونه‌ای از خیل مهاجران از کشورهای آفریقایی است که به سوی خلیج‌فارس به راه می‌افتند و در طول مسیر مورد شدیدترین سوءاستفاده‌ها قرار می‌گیرند. در‌حالی‌که مهاجران مناطق دیگر، معمولا توانایی سفر با وسایل نقلیه را دارند، مردم اورومو اغلب مجبورند تمامی مسیر را ازطریق فلات نیمه‌خشک اتیوپی و جیبوتی، جایی كه كمبود آب و غذا و خشونت قاچاقچیان جان بسیاری را می‌گیرد، طی كنند. پس از رسیدن به سواحل شمالی جیبوتی، تعداد بسیاری از مهاجران بر قایق‌های کوچکی سوار می‌شوند و قاچاقچیان آنها را با قیمتی حدود ۲۰۰ دلار به ازای هر نفر، به ساحل یمن می‌رسانند. غم‌انگیز است که مهاجران اتیوپیایی، تازه بعد از ورود به یمن است که با جدی‌ترین خطرات مواجه می‌شوند. گروه‌های قاچاقچی که در امتداد قبایل سازمان یافته‌اند، در خلأ قدرت ناشی از جنگ داخلی یمن پدیدار شده‌اند. آنها برای انتقال مهاجران به صنعا، پایتخت یمن، جایی که اتیوپیایی‌ها بتوانند خود را پای پیاده به کشور همسایه، یعنی عربستان برسانند، تا هزار دلار هزینه می‌گیرند. با‌این‌حال، سفر به یمن جنگ‌زده، خود مملو از خطرات است. ویرانی فراگیر بیماری فراگیر کووید۱۹ جابه‌جایی اتیوپیایی‌ها را در مسیر شرقی به مسئله‌ای به‌شدت بغرنج تبدیل کرده است. عربستان سعودی، به خاطر این ویروس، کنترل‌های مرزی ضد‌مهاجرتی خود را شدیدتر کرده است و هزاران اتیوپیایی در یمن سرگردان شده‌اند. تعداد کمی از مهاجرانی که موفق به عبور از مرز شده بودند، در اردوگاه‌هایی در الدایر و جیزان جمع شده‌اند؛ جایی که طبق گزارش‌ها، مقامات سعودی آنها را در شرایطی اسفناک، با دسترسی محدود به غذا، آب، مراقبت‌های بهداشتی و مددهای حقوقی نگه داشته‌اند. از این‌رو، اکثر مهاجران اتیوپیایی به یمن بازگشتند. مسئله دیگری که در رابطه با این بیماری فراگیر به چشم می‌خورد، این است که در یمن، مهاجران را به چشم عاملان شیوع کووید۱۹ می‌بینند. در واقع، این دلیلی بود که حوثی‌ها در اکتبر ۲۰۲۰ برای اخراج صدها اتیوپیایی از محل استقرارشان در الغر، نزدیکی کرانه دریای سرخ، ارائه دادند. این مهاجران سپس به سمت مرز سعودی رانده شدند؛ جایی که مرزبانان بسیاری از آنها را مورد اصابت گلوله قرار دادند. مناطق تحت کنترل حوثی‌ها به‌دلیل شدت عمل این گروه یمنی، مخصوصا برای مهاجران اتیوپیایی همچنان خطرناک است. در این مدت، پسرفت اقتصادی ناشی از همه‌گیری در عربستان سعودی احتمالا در کوتاه‌مدت تقاضا برای کارگران خارجی را پایین نگه می‌دارد. با توجه به این افت تقاضا در کنار ترس گسترده از مهاجران ناقل ویروس، همان‌طور که در قرارداد کار امضا‌شده بین دو کشور عربستان و اتیوپی در سال 2017 پیش‌بینی شده است، ریاض یحتمل به بازگرداندن اتیوپیایی‌ها ادامه خواهد داد. به موازات این جریانات، از آنجا که خشونت قومی در مناطقی از اتیوپی -و به‌ویژه در اورومیا، زادگاه اکثر مهاجران اتیوپیایی- رو به وخامت است، ممکن است به‌زودی موج جدیدی از مهاجران و پناه‌جویان روانه شبه‌جزیره عرب شوند؛ آن‌هم زمانی که احتمالا فرصت‌های پیش‌رو ارزش به‌جان‌خریدن این خطرات را ندارند.