نخستین سفر یک مقام عالیرتبه ترک به ریاض پس از ترور خاشقجی
گامهای لرزان ترکیه به سمت عربستان
محمود فاضلی: مولود چاووشاوغلو، وزیر خارجه ترکیه، فردا در راستای بهبود روابط با کشورهای منطقه و بهویژه عربستان، به این کشور سفر میکند. این اولین سفر یک مقام عالیرتبه ترکیه به عربستان پس از ترور «جمال خاشقجی» است. این سفر پس از تماس تلفنی اخیر رجب اردوغان، رئیسجمهوری این کشور و ملک سلمان بنعبدالعزیز، پادشاه عربستان و گفتوگوی طرفین درباره ارتقای همکاری مشترک دوجانبه میان دو کشور صورت میگیرد. اردوغان اخیرا تلفنی با پادشاه عربستان توافق کردند کانالهای ارتباطی میان ریاض و آنکارا را باز نگه دارند.
روابط میان آنکارا و ریاض به دلیل پشتیبانی ترکیه از قطر در کشمکش این کشور با عربستان در 2017 میلادی، رو به سردی گذاشت و پس از قتل جمال خاشقجی، روزنامهنگار منتقد سعودی در اکتبر 2018 در کنسولگری عربستان در استانبول بهشدت دچار تنش شد. ریاض که در ابتدا از ناپدیدشدن خاشقجی اظهار بیاطلاعی میکرد، اذعان کرد این روزنامهنگار در داخل کنسولگری به قتل رسیده است.
اما این سفر میتواند فصل جدیدی در روابط دو کشور باشد و پیشبینی میشود مذاکرات طرفین درباره تجارت، روابط دوجانبه و مسائل منطقهای ازجمله درگیری در لیبی باشد. آنکارا مدعی است با ریاض راههای اصلاح روابط را با دستور کار بسیار مثبتی بررسی خواهد کرد و امیدوار است با شروع مذاکرات، تحریم محصولات ترکیه از سوی عربستان پایان یابد؛ تحریمهایی که حجم مبادلات تجاری دو کشور را به میزان 98 درصد کاهش داده است. ریاض با درک شرایط کنونی آنکارا، چهبسا شروطی هم در بحث روابط در نظر بگیرد.
ترکیه از بازیگران مهم منطقه در حال یک خانهتکانی عمده در سیاست خارجی خود است و شواهد متعددی دال بر چنین رویکرد جدیدی دیده میشود. این کشور بهویژه در خاورمیانه در حال بازتعریف رفتار و بهنوعی بازبینی سیاست خارجی خود متناسب با الزامات پیروزی بایدن است که در نقش یک متغیر مهم بینالمللی ظاهر شده است. به نظر میرسد هدف اصلی ترکیه از کاهش تنش در مناسبات خارجی، حفظ و تثبیت این دستاوردها، نگرانی از تبعات تنش با آمریکای بایدن و اروپا بهویژه در مسئله تحریمهاست. ترکیه که تجربه تحریمهای ایران را پیشروی خود دارد، نگران رویهشدن تحریمها در تنش با غرب است و میخواهد از آن جلوگیری کند.
با رویکارآمدن دموکراتها در آمریکا، سعودیها قصد دارند رویکردی متفاوت در حوزه دیپلماسی اتخاذ کنند. شواهد نشان میدهد ریاض در این مسیر به دنبال حلوفصل آبرومندانه جنگ یمن است. ریاض که تصور میکرد سههفتهای پیروز نبرد یمن شود، حال بیش از گذشت شش سال نهتنها به اهداف خود دست نیافته بلکه فرودگاهها، پالایشگاهها و پایگاههای نظامیاش نیز تحت آماج حملات بیامان پهپادها و موشکهای ارتش و کمیتههای مردمی یمن قرار گرفته است. مذاکرات غیررسمی بغداد با میانجیگری دولت عراق و بازگشایی سفارت عربستان در دمشق، بهبود روابط با ترکیه و ایران، نوید حرکت منطقه به سمت تنشزدایی و تعامل بهجای درگیری را میدهد.
یکی از آخرین نمونههای اختلافات آنکارا با ریاض، تصمیم عربستان برای تعطیلی دائمی هشت مدرسه دولتی ترکیه که در عربستان فعالیت میکردند، بود که این تصمیم با خشم آنکارا همراه شد. مقامات سعودی به وزارت آموزشوپرورش ترکیه اطلاع دادهاند این هشت مؤسسه در پایان سال تحصیلی جاری برای همیشه بسته میشوند. دوهزارو 256 کودک در این مدارس تحصیل میکنند. آنکارا معتقد است سعودی هیچ دلیلی برای تعطیلی مدارس ترکیه ارائه نداده است. گفته میشود ابراهیم کالین، مشاور اردوغان و سخنگوی ریاستجمهوری ترکیه، اخیرا تماسهایی با همتایان عربستانی خود داشته تا مانع افزایش تنشها شود.
ترکیه چندی است انتقادات خود را از ریاض بسیار کاهش داده و علائم مثبتی را برای عربستان و متحدان اصلی منطقهای، امارات و مصر ارسال کرده است. ترکیه در ماههای گذشته تلاش زیادی برای بهبود روابط با مصر، امارات، عربستان و رژیم صهیونیستی به کار برده تا بتواند شرایط حضور خود در مدیترانه شرقی را تسهیل کند. سیاست ترکیه در دوره جدید کاهش تنش با همسایگان و حضور فعالتر در مدیترانه شرقی برای استفاده از منابع عظیم انرژی این منطقه است. اردوغان رسما تأکید دارد «ما به دنبال افزایش دوستیها و کاهش دشمنیها در دوره پیشرو هستیم».
ابراهیم کالین، سخنگوی ریاستجمهوری ترکیه اخیرا توضیحاتی درباره مراحل عادیسازی روابط ترکیه با مصر و عربستان ارائه داده و مدعی است عادیسازی روابط ترکیه با مصر به نفع هر دو کشور و منطقه است؛ ما با یک دستور کار مثبت، به دنبال بهبود روابط با عربستان خواهیم بود. عادیسازی روابط با دو کشور و آغاز همکاریهای جدید بین قدرتهای منطقهای که در گذشته به دلایل مختلف از هم گسسته شدهاند، به تلاشها برای پایان جنگ در لیبی کمک خواهد کرد. او درباره قتل جمال خاشقجی مدعی شد در چارچوب دعواهای مربوط به قتل خاشقجی حکم صادر شد و ما برای این حکم احترام قائلیم؛ سخنی که نشان داد هیاهوی تبلیغاتی ترکیه در ماجرای قتل خاشقجی، عملا به فراموشی سپرده شده است.