هنر بزرگ محمدرضا باطنی
همگانی‌کردن زبان‌شناسی
ژاله آموزگار
زنده‌یاد دکتر محمدرضا باطنی با نوشته‌های خودش زبان‌شناسی را که در آغاز یک علم تقریبا تازه‌واردی بود، همگانی کرد. به نظر من باطنی بیش از هر کس دیگری به همگانی‌شدن زبان‌شناسی کمک کرد برای اینکه با نوشته‌های سهلِ ممتنع خودش قوانین پیچیده زبان‌شناسی را که برای جامعه ایرانی نو به‌شمار می‌رفت به نحوی درآورد که برای همه قابل درک بود. این جمله‌اش را هیچ‌گاه فراموش نمی‌کنم که یک‌بار از او پرسیدم چطور جمله‌ها و نوشته‌های تو این‌قدر راحت است و او در پاسخ گفت که این نتیجه پنج، شش‌بار با مداد نوشتن و پاک‌کردن است؛ یعنی او مدام می‌نوشت و پاک می‌کرد و دوباره می‌نوشت تا ساده‌ترین جمله را پیدا کند. این هنر بزرگ باطنی بود که زبان‌شناسی را بدل به علمی کرد که همگان بتوانند آن را بفهمند. باطنی علم زبان‌شناسی را که در آن دوران کمتر شناخته شده بود، همگانی کرد و مفاهیم پیچیده آن را با مهارتی تحسین‌برانگیز، در عباراتی روشن و قابل فهم در اختیار همگان گذاشت و این‌چنین بود که زبان‌شناسی همگانی شد. او به‌خوبی زبان‌شناسی را آموخته بود. باطنی به‌دلیل لیاقت، تخصص، دانش و تلاش‌های خودش خوب درس خوانده بود و شاگرد ممتاز شده بود و توانسته بود راهی غرب شود که درس بخواند. اما پس از آن به اینجا بازگشت و آنچه را که آموخته بود، در اختیار دیگران گذاشت و با نثر سهلِ ممتنع خود زبان‌شناسی را همگانی کرد و آثار ارزنده‌ای به وجود آورد که دست‌مایه هر پژوهشگری است که در این عرصه قدم برمی‌دارد. او البته نه فقط در یک زمینه مشخص بلکه در زمینه‌های گوناگون نوشت و ترجمه کرد و کار سترگ واژه‌نامه «پویا» را به انجام رساند. زمانی که بی‌مهری‌ها به سراغش آمدند و به اجبار دانشگاه را ترک کرد راه‌های دیگری را برای خدمت‌کردن یافت و کارنامه علمی‌اش را پربارتر کرد.