پویش «اقتصاد برای آینده ایران»
چه برنامه عملیای برای آینده اقتصاد ایران دارید؟
شرق: کاندیداهای ریاستجمهوری چه برنامه عملی و علمیای برای آینده اقتصاد ایران دارند و این برنامهها تا چه اندازه قابلیت اجرائی دارند؟ اقتصاددانهای امروز چه نگاهی نسبت به این برنامهها دارند؟ به عبارت دقیقتر پاسخ کاندیداهای ریاستجمهوری به این پرسش چیست: «به نظر شما، اولویتبندی مسائل اساسی اقتصادی کشور چگونه است و برنامههای عملی شما برای حل آنها چیست؟». این پرسشی است که بیش از 40 نفر از اقتصاددانان و اعضای هیئت دانشگاههای ایران در قالب پویش «اقتصاد برای آینده ایران» خطاب به کاندیداهای امروز انتخابات مطرح کردند و از آنها خواستند که پاسخ را با درنظرگرفتن ملزومات علمی ارائه کنند. درباره این پویش و در نامه آنها خطاب به کاندیداها آمده است:
کاندیداهای محترم دوره سیزدهم ریاستجمهوری و مردم آگاه و ذیحق ایران با عرض سلام و احترام؛ در پویش «اقتصاد برای آینده ایران» تلاش داریم در جهت شفافیت بیشتر برنامههای کاندیداهای محترم ریاستجمهوری و افزایش آگاهی مردم که ذیحقان این کشور هستند، برای انتخاب بهتر و براساس احساس مسئولیت اجتماعی اقتصاددانان، اهم مسائل اقتصادی کشور، علل پیدایش و تداوم آنها، موانع پیشرو و تصمیمات سخت برای رفع آنها را یادآوری کنیم و از کاندیداهای محترم سؤال بپرسیم: «به نظر شما، اولویتبندی مسائل اساسی اقتصادی کشور چگونه است و برنامههای عملی شما برای حل آنها چیست؟». تا با پاسخ آنان و مشخصشدن برنامههایشان و با امکانسنجی تحقق آن برنامهها، مردم سنجش بهتری از صلاحیت آنان برای تصدی این پست مهم داشته باشند. در این زمینه لازم است بر چند نکته تأکید کنیم: ۱- مسائل اقتصادی کشور بسیارند و در این پویش بر مهمترین مسائلی که میتوانند به حل سایر مسائل کمک کنند و همچنین در یک دوره چهارساله بتوان به آنها پرداخت، تمرکز شده است. ۲- طبق اصل اصیل اقتصاد، همواره یک بدهبستان بین اهداف اقتصادی وجود دارد و یک سیاستمدار باید بتواند با قید محدودیت منابع، تصمیم بهینه را اتخاذ کند. بهعنوان مثال اجرای یک سیاست ممکن است رشد اقتصادی ایجاد کند؛ اما موجب تورم شود. تصمیم سخت به این معنی است که بهبود یک متغیر اقتصادی ممکن است به وخامت متغیر دیگری منجر شود؛ بنابراین لازم است کاندید محترم، اولویتبندی خود را برای مسائل اساسی اقتصاد، تصریح کرده و متعاقب آن، بسته سیاستی خود را برای حل آن مسائل ارائه دهد. با پاسخ روشن کاندیداها به پرسش اساسی فوق، مردم میتوانند بر مبنای اولویتهای خود، کاندیدای مدنظرشان را انتخاب کنند. برای مثال اگر افزایش حمایت یارانهای دولت، در نهایت به خلق پول و تورمی منجر شود که نهایتا مردم باید هزینه آن را پرداخت کنند، با این آگاهی بهتر میتوانند دست به انتخاب بزنند. ۳- ممکن است اجرای یک سیاست در کوتاهمدت موجب فشار بیشتر بر مردم شود؛ اما در میانمدت و بلندمدت موجب افزایش رفاه پایدار شود. معمولا کاندیداها به منظور کسب رأی بیشتر، تلاشمیکنند با طرح شعارهای عامهپسند، توجه مردم را به رفاه زودگذر جلب کنند؛ بنابراین باید مردم هوشیار باشند تا در انتخاب خود تشخیص دهند. ۴- معمولا کاندیداهای ریاستجمهوری کلیگویی کرده و راهحل مشخصی برای حل مسائل مشخص ارائه نمیکنند تا بتوان راهحل آنان را ارزیابی کرده و آنان را وادار به پاسخگویی کرد. ۵- هم مسائل اقتصادی کشور تا حد زیادی شناختهشده هستند و هم کم یا بیش روی راهحلهای آن اتفاق نظر وجود دارد؛ اما موانع اجرائی متعددی پیشروی یک رئیسجمهور وجود دارد. ازاینرو رئیسجمهور باید توانایی مواجهه با این موانع را داشته باشد و در هماهنگسازی ارکان قدرت برای سیاستگذاری و مدیریت کلان کشور توانا باشد. اینکه بهعنوان مثال رئیسجمهور بیان کند که هسته سخت قدرت اجازه انجام اصلاحات را نمیدهد، پذیرفتنی نخواهد بود. ۶- تأکید میشود که این پویش مستقل از هر جناح سیاسی و کاندیدای خاصی است و صرفا نظرات علمی اقتصاددانان را برای بهبود شرایط اقتصادی کشور منعکس میکند و هیچکس حق سوءاستفاده از آن را ندارد. لذا اهم رئوس سیاستها و اقدامات مهمی که در سالهای آینده برای بهبود وضعیت اقتصاد کشور باید توسط دولت و حاکمیت انجام گیرد و قوه مجریه بهعنوان مسئول باید بتواند بر آنها فایق شود را در ادامه ذکر خواهیم کرد. برای بهبود وضعیت اقتصادی باثبات در سالهای آینده چارهای جز گامنهادن در این مسیر پیشرفت نداریم و چهار سال آینده قسمتی از این مسیر مهم است؛ در این پویش پس از بیان اهم رئوس سیاستها، برای اینکه راهحل مشخصی از پاسخ کاندیداها را دریافت کنیم، چند پرسش اساسی پرسیده میشود، تا آنها با پاسخ صریح و شفاف به آن پرسشها (که حل آنها بیشتر به قدرت و اراده شخص رئیسجمهور و همراهکردن حاکمیت مرتبط است) خود را در معرض انتخاب مردم قرار دهند و خود مردم ناظر بر رفتار فرد منتخب، در چهار سال دوره ریاستجمهوری باشند. کشور ما و رئیسجمهور به لحاظ اقتصادی، برای سالهای آینده باید در مسیر زیر گام بردارد: ۱- افزایش رشد اقتصادی و اشتغال پایدار. ۲- کاهش نرخ تورم به تکرقمی و سپس تورم زیر پنج درصد. ۳- کاهش فقر و بهبود توزیع درآمد. ۴- حفظ ارزش پول ملی. ۵- افزایش نرخ مشارکت اقتصادی زنان. ۶- کاهش فساد و ایجاد شفافیت. ۷- ایجاد امنیت اقتصادی و کاهش ریسک و هزینه مبادله. ۸- ایجاد و تقویت بسترها و ساختار رقابتی اقتصاد و هموارسازی نظام انگیزشی طبیعی بر فعالیتهای اقتصادی و بهبود قدرت رقابتپذیری اقتصاد ایران در زنجیره تولید ارزش جهانی. ۹- انضباط مالی و پولی. ۱۰- تعامل سازنده با دنیا، دیپلماسی قوی و رفع تحریم. ۱۱- تنظیمکردن اقدامات سیاسی در جهت اهداف اقتصادی و حداکثرسازی رفاه اجتماعی. ۱۲- استفاده بهینه و پایدار از منابع طبیعی و سرمایهای. ۱۳- هماهنگسازی همه اجزای قدرت کشور در جهت اهداف بهینه اقتصادی. ۱۴- قانعکردن مردم برای اندیشیدن به عواقب بلندمدت برنامههای رفاه زودگذر و پذیرش سختی برنامههایی که رفاه بلندمدت دارند. ۱۵- تقویت عدالت در تصویب و اجرای قوانین و مقررات. ۱۶- زدودن سیطره سنتگرایی تجددستیز از نظام اقتصاد سیاسی کشور. ۱۷- تقویت جایگاه قوه مجریه. گرچه ما اقتصاددانان میدانیم که چه سیاستها، اقدامات اقتصادی و غیراقتصادی و بدهبستانهای ایجابی لازم است که در این مسیر حرکت کنیم؛ اما انجام آنها در گرو اقدامات عملی مشخص و برداشتن موانع و سدهای پیشرو و تدبیر کشورداری است که تحقق آن را سخت و پیچیده میکند و از هر شخصی برنمیآید؛ لذا در ادامه، در قالب پرسشهایی از کاندیداهای محترم، جهت صراحت و شفافیت برنامه و اقدام عملی آنها، پرسیده میشود که برای گامنهادن در این مسیر شما بهعنوان رئیسجمهور چگونه میخواهید اقدام کنید؟ و در عمل تا چه حد خودتان را برای رفع این مسائل توانمند میدانید؟ ۱- در بین اهداف عمده اقتصادی (رشد اقتصادی، اشتغال کامل، کاهش تورم به تکرقمی و ثبات قیمتها، بهبود توزیع درآمد و کاهش فقر و توسعه پایدار زیستمحیطی)، کدامیک از اولویت بیشتری برای شما برخوردار است؟ یا کدام ترکیب را انتخاب میکنید؟ ۲- برای ایجاد رشد اقتصادی و اشتغال، به جز بهکارگیری سیاستهای متعارف اقتصادی، اجرا، هماهنگی، کاهش زمینههای فساد و رانت، شناسایی و مدیریت تعارض منافع، کاهش ریسکهای اقتصادی و سیاسی، تشویق انگیزههای تولید، شایستهسالاری، اصلاحات در نظام بانکی و نظام مالیاتی، بهبود فضای کسبوکار، کاهش مداخلات قیمتی و آزادی اقتصادی، تعامل با دنیا و مقرراتزدایی از تولید و... مهم هستند. شما چه برنامه اجرائی برای حل این موارد و حصول به رشدهای اقتصادی ششدرصدی و بالاتر دارید؟ یا حل کدامیک از موارد فوق را جزء اولویت کاری خود میدانید؟ ۳- میدانیم چاپ پول برای تأمین کسری بودجههای مداوم و تسهیلات و اعتبارات تکلیفی به بانکها، نبود قدرت قانونی کافی بانک مرکزی برای نظارت قوی بر بانکها و در کل سلطه عام مالی، موجب تورم است؛ شما در عمل چگونه میخواهید بر این مشکل فائق شوید؛ درحالیکه نیازمند انضباط و شفافیت مالی و پولی، خرجنکردن از خلق پول، دادن قدرت قانونی کافی به مقام پولی و جلوگیری از کژمنشیها و فساد نهادهای مختلف پولی و مالی است؟ ۴- درحالحاضر اکثر منابع تأمین بودجه و تکالیفی که دولت به بانکها برای تأمین اعتبار خارج از ارقام سند بودجه میکند، از جیب طبقه متوسط و کمدرآمد (مالیات و مالیات تورمی) و نه ثروتمندان، تأمین میشود. شما چگونه میخواهید نظام مالیاتی را اصلاح کنید؟ که: اولا از ثروتمندان مالیات بیشتری گرفته شود؛ و ثانیا مالیات منبع اصلی این خرجها باشد و نه خلق پول. این خود روی بهبود توزیع درآمد نیز اثر دارد. ۵- آیا میتوانید اصلاحات ساختاری را در بودجه با توجه به فشارها و تضاد منافعی که وجود دارد، انجام دهید؟ که کسری بودجه و تورم کاهش و بودجه کارآمدتر شود. آیا میتوانید نظام سنجش بهرهوری عوامل تولیدی را که در اختیار دولت و شرکتهای دولتی است، برای اصلاح بودجه مستقر کنید؟ ۶- برای بهاتمامرساندن طرحهای نیمهتمام چه برنامهای دارید؟ و چه مکانیسمی میخواهید پی بگیرید که طرحهای جدید بهموقع به پایان برسند؟
۷- ثبات اقتصاد کلان یک مؤلفه مهم و تعیینکننده در سرمایهگذاری، تولید و کلا برنامه فعالان اقتصادی است. چگونه میتوانید شرایطی را فراهم کنید که قیمتها و نرخ ارز (که با چرخههای تکراری شوک ارزی مواجه بودهایم) براساس مکانیسم بازار تعیین شود و بدون دخالت مستقیم دولت، نوسانات شدید آن گرفته شود؟ ۸- میدانیم قسمتی از تورم سالهای اخیر ناشی از تحریم است؛ چگونه میخواهید تحریم را از میان بردارید؟ یا اقتصاد را از نو در معرض تحریمهای جدید قرار ندهید؟ تحریم غیر از اثر بر تورم، روی تولید ملی و ثبات اقتصادی، انتقال فناوری، سلامت و درمان، فقر و رفاه و... هم آثار عمیق گذاشته است. ۹- ایران دارای یکی از پایینترین نرخهای مشارکت اقتصادی زنان (۱۴ درصد) است که خود موجب فقر است. چه راهکاری برای افزایش نرخ مشارکت زنان دارید؟ اولویت شما اشتغال کدام گروه هدف است؟ ۱۰- میدانیم که نبود امنیت اقتصادی و سیاسی و ریسکهای بالا موجب کاهش سرمایهگذاری است (بهطوریکه که در سالهای قبل نرخ سرمایهگذاری خالص منفی شده است) چگونه میخواهید امنیت اقتصادی ایجاد کنید و ریسک را کاهش دهید که هم امکان رشد سرمایهگذاری بیشتر فراهم شود و هم از فرار سرمایه به خارج جلوگیری شود؟ ۱۱- عموم مردم به دنبال کنترل و دخالت بیشتر دولت هستند؛ درحالیکه این دخالتها هم جنبههای رقابتی اقتصاد را خدشهدار میکند و هم سبب بزرگترشدن هزینههای دولت و کسری بودجه و تورم و ناکارایی و سردرگمی فعالان اقتصادی است. چگونه میتوانید آنها را راضی کنید که با دخالت و پولپاشی اوضاع بدتر میشود و دولت باید فقط با سیاستگذاری و تنظیم قواعد بازی و توزیع مجدد در نظام مالیاتی و یارانه، بازارها را باثبات کند؟ ۱۲- آیا برنامهای برای اصلاح قیمت حاملهای انرژی دارید؟ چگونه عمل میکنید که منافع آن بیشتر از عوارض آن باشد؟ ۱۳- برای اصلاح ساختار بانکها و صندوقهای بازنشستگی چه برنامهای دارید؟ 14- برای مدیریت منابع آبی کشور، در سطح فضای منطقهای و در سطح فعالیتهای اقتصادی، خصوصا برای پروژههای اقتصادی جدید، چه برنامه عملیای دارید؟ ۱5- عوامل غیراقتصادی متعددی (مانند سیاست خارجی و نحوه بازی در منطقه و دنیا، نظام قضائی، نظام انگیزشی و پاداش و تنبیه، تضاد و جنگ قدرت باندها و جناحهای مختلف، مشارکتندادن احزاب و اندیشمندان مختلف در تصمیمگیریها، ناهماهنگی بین نهادهای مختلف حاکمیت، دخالتها، مصوبات مختلف و لحظهای سردرگمکننده و احیانا متناقض، حکمرانی ضعیف، انحصارات، مجوزها و امضاهای طلایی، تفکر غالب در اولویتنبودن اقتصاد، سیطره سنتگرایی تجددستیز، ترجیح منافع باندی و گروهی بر منافع اجتماعی مردم در بین مسئولان و گسترش فساد) بر اقتصاد کشور سایه افکندهاند. شما بهعنوان رئیسجمهور چگونه میتوانید آنها را در جهت بهبود اوضاع اقتصادی و رفاه مردم همسو کنید؟ ۱6- برای اینکه بتوان رفتار فعالان اقتصادی را در یک اقتصاد نوین و پیچیده، کنترل و هدایت کرد، باید انگیزههای فردی را به رسمیت شناخت که آن هم بیشتر بر منفعت شخصی استوار است. سپس با همین مکانیسم (مشوقها و تنبیهاتی که بر نفع شخصی آنها اثر میگذارد) رفتار آنها را به سمت بهینه اجتماعی و هدفمند هدایت کرد. دولت شما چقدر به این مقوله واقف است؟ و چگونه در بخشهای مختلف میخواهد آن را اجرائی کند تا کمتر به توصیههای اخلاقی و ارزشی در کنترل فساد، سرپیچیها و کژمنشیها بپردازد؟ این مورد میتواند مبنای علمی برای کاهش فساد، قاچاق کالا و ارز و هر نوع رفتار انحرافی از قوانین و مقررات باشد. ۱7- برای عملکرد مطلوب اقتصادی نیازمند یک تیم اقتصادی قوی، هماهنگ و با استراتژی توسعهای مشخص علمی است. چه شاخصهایی برای انتخاب تیم اقتصادی خود (رئیس سازمان برنامه و بودجه، رئیس بانک مرکزی، وزیر اقتصاد، وزیر صمت، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و دیپلماسی اقتصادی) در نظر دارید؟ این تیم را معرفی کنید. چه مکانیسمی برای استفاده پیوسته از پتانسیل کارشناسی موجود در سطح کشور دارید؟ ۱8- در پایان برای متعهدماندن بر وعدههای خود و پاسخگویی به مردم، چه مکانیسمی را برای رصد و پایش این وعدهها توسط رسانهها و اقتصاددانان مستقل پیشنهاد میدهید؟ کاندیداها، به منظور هماهنگی و آگاهیرسانی به مردم، میتوانند پاسخ مشخص خود به پرسشهای بالا را جهت انتشار به ایمیل دکتر یعقوب اندایش ( [email protected] ) ارسال کنند و ایشان مسئول روابطعمومی پویش «اقتصاد برای آینده ایران» هستند. و من الله توفیق امضاکنندگان: 1. دکتر ادیبپور مهدی، دانشگاه آزاد فیروزکوه، 2. اشرفی وحید، پژوهشگر اقتصاد رفتاری دانشگاه دوک، 3. دکتر افضلی محمود، دکترای بانکداری و مدرس دانشگاه، 4. دکتر اماموردی قدرتالله، دانشگاه آزاد تهران مرکز، 5. دکتر امیدوار سیروس، دانشگاه علامه طباطبایی، 6. دکتر اندایش یعقوب، دانشگاه شهید چمران اهواز، 7. اولاد محمود، پژوهشگر اقتصاد مسکن، 8. آقاجری سیدجواد، دانشگاه شهید چمران اهواز، 9. دکتر آقایی مجید، دانشگاه مازندران، 10. دکتر بخشی لطفعلی، دانشگاه علامه طباطبایی، 11. دکتر بهبودی داود، دانشگاه تبریز، 12. دکتر پارسا حجت، دانشگاه خلیج فارس بوشهر، 13. دکتر پرویزیان فرشاد، مدرس دانشگاه، 14. پیشبین جهانمیر، دانشگاه شهید چمران اهواز، 15. دکتر جنتیمشکانی ابوالفضل، مدرس دانشگاه، 16. دکتر چشمی علی، دانشگاه فردوسی مشهد، 17. دکتر حسینپور کریم، دانشگاه خلیج فارس بوشهر، 18. دکتر حلافی حمیدرضا، دانشگاه علوم دریایی خرمشهر، 19. دکتر خیرخواهان جعفر، پژوهشگر اقتصادی، 20.دکتر دادجویتوکلی عباس، مدرس دانشگاه، 21. دکتر درخشیده سمانه، دکترای اقتصاد بینالملل، 22. دکتر درویشی باقر، دانشگاه ایلام، 23. دکتر دلانگیزان سهراب، دانشگاه رازی کرمانشاه، 24. دکتر دینمحمدی مصطفی، دانشگاه زنجان، 25. دکتر رضایی غلامرضا، دانشگاه آزاد قزوین، 26. دکتر رضایی محمدرضا، دکترای علوم اقتصادی، 27. دکتر سرخوش علی، دکترای اقتصاد بینالملل و بخش عمومی، 28. دکتر سوری امیررضا، مؤسسه پژوهشهای بازرگانی، 29.دکتر شهرازی مهدی، دانشگاه گلستان، 30. دکتر شهنازی روحالله، دانشگاه شیراز، 31. دکتر شیرازی همایون، پژوهشگر دانشگاه رایرسن کانادا، 32. دکتر صادقی بهروز، دانشگاه شهید چمران اهواز، 33.دکتر صالحنیا نرگس، دانشگاه فردوسی مشهد، 34. دکتر صوفیمجیدپور مسعود، دانشگاه آزاد، 35. دکتر علویراد عباس، دانشگاه آزاد یزد، 36.دکتر کریمیموغاری زهرا، دانشگاه مازندران، 37. دکتر محمدزاده یوسف، دانشگاه ارومیه، 38. دکتر محمدی اسماعیل، پژوهشگر اقتصادی، 39. دکتر مرادی محمدعلی، دانشگاه تهران، 40.دکتر معینی شهرام، دانشگاه اصفهان، 41. دکتر منصوری سیدامین، دانشگاه شهید چمران اهواز، 42. دکتر نصر اصفهانی مصطفی، مدرس دانشگاه، 43. دکتر واعظی صادق، دکترای اقتصاد مالی.