لمس خاک مریخ توسط چینی‌ها
رضا ماه‌منظر- منجم و مروج علم
با فرود موفق ربات چینی Tianwen-1 در بامداد روز جمعه (14 می، مصادف با 24 اردیبهشت) سطح مریخ از انحصار آمریکا درآمد و برگ تازه‌ای در تاریخ کاوش‌های این سیاره ورق خورد. مأموریت
Tianwen-1 که به معنی «سؤالاتی از آسمان» است، پنج مارس سال گذشته در مدار مریخ قرار گرفت و به مدت سه ماه به دور آن گردش کرد تا بهترین نقطه را برای فرود و کاوش در سیاره سرخ انتخاب کند. در حقیقت این مأموریت، ترکیبی از سه قسمت مدارگرد، موتور فرود مریخنورد و ربات مریخنورد بود. سرانجام چین موفق شد در اولین حضور خود در مدار سیاره مریخ، با موفقیت اولین ربات مریخنورد را در سطح این سیاره فرود آورد و قدرت مهندسان سازمان فضای خود (CNSA) را به رخ جهانیان بکشد. این ربات سوار بر موشک «لانگ‌مارچ بی» در فوریه سال 2020 به سمت مریخ راهی شد و پس از طی 400 میلیون کیلومتر که معادل دو برابر فاصله زمین از خورشید است، در مدار سیاره سرخ به گردش درآمد. پس از مطالعه سه‌ماهه سطح مریخ جهت انتخاب بهترین نقطه، نوبت به فرود مریخنورد رسید. هنگامی که سطح‌نشین وارد اتمسفر مریخ شد، در روشی مشابه با ربات‌های مریخنورد ناسا، باید بر عوامل متعددی مانند اصطحکاک با اتمسفر غلبه کند و در اصل «هفت دقیقه وحشت» را پشت‌سر گذارد تا با فرودی نرم و آرام به سلامت به مقصد برسد. سپر حرارتی در حین فرود از ربات محافظت کرد و سرانجام این رباط در فاصله حدود 1000 کیلومتری از مریخنورد استقامت ناسا، در منطقه‌ای با نام Utopia Planitia که یک حو‌ضه آبریز قدیمی در نیمکره شمالی مریخ است، فرود آمد. منطقه‌ای مملو از سنگ‌های رسوبی که می‌تواند میزبان نشانه‌های جذابی از گذشته زیست‌پذیر مریخ باشد. این موفقیت توسط شبکه‌های اجتماعی دولتی و تلویزیون جهانی کشور چین (CGTN) و همچنین محققین دانشگاه علم و صنعت «ماکائو» تأیید شده اما فعالیت سالم ابزار‌ها و موفقیت کامل این فرود توسط اداره ملی فضایی چین به‌زودی و طی انجام آزمایش‌های فنی اطلاع‌رسانی خواهد شد. این ربات مریخنورد با نام (Zhurong) که به معنای «خدای آتش» است، برای فعالیت 90روزه در مریخ برنامه‌ریزی شده و به جست‌وجوی یخ‌ِآب و رطوبت که مهم‌ترین معیار جست‌وجوی حیات هستند، خواهد پرداخت. مطالعات مدارگرد حاکی از آن است که منطقه مذکور مقادیر قابل‌توجهی رطوبت محبوس در بستر خشک جلگه‌ای دارد. این مکان در سال 1976 توسط سطح‌نشین ثابت و بدون تحرک وایکینگ2 بررسی شده بود؛ اما ابزار‌های ابتدایی آن موفق به کشف نشانه‌هایی از آب یا مولکول‌های آلی نشد. باوجود‌این صفیر چینی‌ها با حرکت طولانی به کمک شش چرخ فلزی و شش ابزار علمی از جمله دو دوربین پانوراما، یک رادار نفوذکننده در خاک، یک حسگر میدان مغناطیسی، یک لیزر با قدرت نفوذ در سنگ و همچنین ابزار هواشناسی، به کاوش این سیاره می‌پردازد. تابش لیزر به ساختار درونی سنگ‌ها نفوذ می‌کند و باعث خرد‌شدن و تبخیر لایه نازکی از سطح آنها می‌شود. گاز متساعدشده به کمک دوربین طیف‌سنج مورد بررسی قرار خواهد گرفت و ترکیبات شیمیایی آن بررسی خواهد شد. مریخنورد قادر نیست به تنهایی اطلاعات دریافتی را به زمین مخابره کند؛ بنابراین مدارگرد به‌عنوان واسطه، اطلاعات را از ربات دریافت و به‌صورت تقویت‌شده به زمین مخابره می‌کند. مدارگرد Tianwen-1 به گونه‌ای طراحی شده تا بتواند معادل 687 روز زمینی، در مدار مریخ گردش و ضمن مطالعه مریخ از ورای جو، اطلاعات مریخنورد را نیز مخابره کند. با وجود اینکه تا به امروز پنج کشور قادر به تزریق ماهواره در مدار مریخ شده‌اند اما فقط آمریکایی‌ها موفق به فرود سالم ربات در سطح این سیاره شدند. شرایط بسیار پیچیده فرود سالم یک ربات، سرمای شدید بیش از منفی 60 درجه، پرتو‌های زیان‌بار فرابنفش و ذرات باردار خورشیدی، مقاومت هر ابزار الکترونیکی را به چالش می‌کشد. از این‌رو سازمان فضایی اروپا (ESA) و سازمان فضایی روسیه از فرود موفقیت‌آمیز نمایندگان رباتی خود در این سیاره باز‌مانده بودند. اما کشور چین در اولین تجربه مهندسی فضایی خود در سیاره‌ای دیگر، با موفقیت بر مشکلات فائق آمد و توانست خاک مریخ را لمس کند. باید منتظر بمانیم و ببینیم که آیا این مأموریت می‌تواند در رویارویی با دیگر مشکلات نیز سربلند شود یا خیر.