آلات موسیقی در بهشت زهرا هم ممنوع شد

نورا حسینی : وقتی عزیزت نباشد، چه تفاوت می‌کند با چه نوایی اشک بریزی. با نوحه مردی که نمی‌شنوی چه می‌گوید یا نوای نی. تو چشم دوخته‌ای به آن گودال خاکی که قرار است عزیزت را برای همیشه در آغوش بگیرد. دیگر نه چشم می‌بیند و نه گوش می‌شنود. این نقطه از زمین تنها جایی در دنیاست که هر آنچه را در آن است، فراموش می‌کنی و چنان داغی می‌خوری که تا دنیا هست اثرش در روح و روانت باقی می‌ماند. اینجا می‌فهمی که تنها درد بی‌درمان چیست. همه ما احتمالا یک بار هم شده به بهشت زهرا سر زده‌ایم. صدای مداحانی که در میان شیون خانواده‌ها گم شده است، یکی از تنهایی دختران بعد از پدر می‌گوید و دیگری از بی‌نورشدن خانه بدون مادر. در قطعات تازه بهشت زهرا سمفونی مرگ بیشتر به گوش می‌خورد، صدای مداحانی که هر‌کدام تلاش می‌کنند پر‌سوز‌تر بخوانند و بیشتر اشک خانواده‌ای که عزیزش را به خاک سپرده در‌بیاورند. مدتی است به جای خدماتی که بهشت زهرا با هزینه جداگانه به خانواده متوفیان می‌دهد، برخی از خانواده‌ها از گروه‌های موسیقی برای برگزاری مراسم‌های سوگواری خود استفاده می‌کنند. این گروه‌های موسیقی فعالیت‌های‌شان خارج از خدمات تعریف‌شده سازمان بهشت زهرا است، موسیقی‌هایی مناسب حال و هوای این‌گونه مراسم‌ها؛ اما هفته گذشته بنرهایی در سطح بهشت‌ زهرا نصب شد که در آن تأکید شده بود «استفاده از آلات موسیقی و ساز و پخش هرگونه موسیقی در مراسمات کنار مزار اکیدا ممنوع می‌باشد». در ادامه این دستور سازمان بهشت زهرا به سوگواران آمده بود که «رعایت فرهنگ صحیح عزاداری، تشییع و تدفین باعث آرامش و آمرزش روح متوفی می‌شود». این دستورالعمل تازه که اعضای شورای شهر تهران نیز از آن آگاهی نداشتند، باعث نارضایتی برخی شهروندان تهرانی شده، به اعتقاد آنها مدیریت شهری حق دخالت در سبک سوگواری آنها را ندارد؛ موضوعی که حقوق‌دان‌ها نیز بر آن تأکید دارند. برخی موافق این دستورالعمل هستند و معتقدند که گروه‌های موزیک هم باعث آزار سایر خانواده‌ها بودند و برخی هم معتقد بودند به دلیل کاهش درآمدهای بخشی که خدمات دستگاه‌های اکو یا مداحی را می‌دادند، چنین تدبیری اندیشیده شده است. سعید خال، مدیرعامل سازمان بهشت زهرا، این ممنوعیت را قدیمی می‌داند و می‌گوید: ‌ممنوعیت استفاده از ادوات موسیقی از گذشته در سازمان بهشت زهرا اجرا می‌شده، زمانی که خانواده متوفی برای انجام امور خاک‌سپاری به بهشت زهرا مراجعه می‌کند، از سوی سازمان قبضی به خانواده متوفی داده می‌شود که در آن همه دستورالعمل‌های مراسم تدفین آمده است. مدیرعامل سازمان بهشت زهرا اضافه می‌کند: استفاده‌نکردن از ادوات موسیقی، سنگ قبرهای نامتعارف و... از مواردی است که به اطلاع خانواده متوفی می‌رسد و از‌این‌رو مطرح‌شدن مباحثی مبنی بر وضع و ابلاغ دستور‌العمل‌های جدید و ابلاغ آن در سازمان بهشت زهرا که در برخی از رسانه‌ها مطرح می‌شود، نادرست است. خال با اشاره به تصویر بنر نصب‌شده در بهشت زهرا که در فضای مجازی منتشر شده است هم می‌گوید: این بنر به نوعی اطلاع‌رسانی عمومی درباره توجه به موضوعاتی است که از پیش در سازمان بهشت زهرا اعمال می‌شد و این اقدام سازمان تنها به منظور یادآوری برخی ممنوعیت‌ها در سازمان بهشت زهرا است؛ زیرا استفاده از ادوات موسیقی مانند نی و دف و دیگر آلات موسیقی در حال افزایش بود. شهردار تهران هم در نشست خبری روز گذشته خود درباره اینکه بر‌اساس چه مستنداتی ممنوعیت استفاده از ادوات موسیقی در بهشت‌ زهرا را اعلام کرده است، توضیح داده که سیاست عمومی شهرداری تهران این است که وجدان عمومی را در مواردی که اختلاف نظر وجود دارد، در نظر بگیریم. این‌طور نیست که برای همه موارد مصوبه شورا داشته باشیم و خیلی چیزها عرفی، قانونی و شرعی است و وظیفه داریم موارد شرعی را رعایت کنیم. البته در این مورد اتفاق نظر شرعی وجود ندارد و نگفتیم کسی سوگواری نکند. در محیط عمومی که قبرها مجاور همدیگر قرار دارند، ممکن است کسی این مسئله را بپسند و کسی نه، از‌همین‌رو رعایت فضای عمومی توصیه شده است. با وجود توضیحات شهردار، آیا بهشت زهرا اجازه تعیین سبک سوگواری شهروندان را دارد؟ و این نوع دستورالعمل‌ها حقوق شهروندان درباره آزادی انتخاب سوگواری را زیر سؤال نمی‌بر‌د؟ علی دشتی، حقوق‌دان و استاد دانشگاه، در پاسخ به این پرسش به «شرق» می‌گوید: قانون‌گذاری درباره آزادی‌های مردم و حقوق شهروندان صرفا در صلاحیت مجلس است و در حوزه شهری نیز برخی موارد در صلاحیت شوراها بوده و این نوع مقررات مصوب شورا نیز نباید آزادی‌های عمومی و فردی شهروندان را محدود کند. او ادامه می‌دهد:‌ به طور کلی وضع مقررات برای اداره شهرها در چارچوب قانون باید به تصویب شوراها برسد و خط قرمز این مصوبات قوانین بالادستی است. قانون اساسی و دیگر قوانین به نحو ویژه‌ای حقوق و آزادی‌های مردم را به رسمیت شناخته‌اند. آزادی رفت‌و‌آمد، آزادی بیان، عقیده و... از این جمله‌اند. اصل ۹ قانون اساسی نیز سخن بالاتری می‌گوید که هیچ مقامی حق ندارد آزادی‌های مشروع شهروندان را حتی با وضع قانون محدود کند. در این زمینه نیز اگر دستورالعمل تعیین‌شده برای مراسم‌های سوگواری مورد تأیید شورای شهر است، باید با قوانین بالادستی تطبیق داده شود و اطمینان حاصل شود که این دستورالعمل حقوق شهروندان را محدود نمی‌کند. بنا به همین دلیل است که مراجع نظارتی برای بررسی صحت مصوبات شورای شهر در قانون پیش‌بینی شده و اصل صدو‌پنجم قانون اساسی هم صراحتا ذکر کرده که مصوبات شوراها نباید مخالف قوانین کشور باشد. بدیهی است که این مصوبات برای رسیدگی به قانونی‌بودن یا نبودن به کمیته تطبیق مصوبات مستقر در فرمانداری ارسال می‌شود. او ادامه می‌دهد: اگر مصوبه‌ای در این زمینه وجود داشته باشد که با قوانین بالادستی انطباق ندارد، چه از سوی شهرداری تهیه شده باشد و چه از طرف شورای شهر، مردم می‌توانند به دیوان عدالت اداری رفته و درخواست لغو آن را بدهند. دیوان عدالت اداری مرجع رسیدگی به اعتراضات و شکایات مردم از اقدامات و مصوبات دستگاه‌های دولتی و مأموران به خدمات عمومی است و مردم که معتقدند برخی حقوق آنها از سوی دستگاه‌ها زیر پا گذاشته شده است. محمد علیخانی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران هم معتقد است صدور این نوع دستورالعمل‌ها نیاز به کار کارشناسی دارد و ساماندهی آن در صورت وجود معترض نیاز به ورود کارشناسانه دارد. شاید برخی از مردم به سروصدایی که ایجاد می‌شود، معترض باشند؛ اما به جای این تصمیمات فی‌البداهه این موضوعات در شورای شهر به‌ویژه در کمیسیون فرهنگی و اجتماعی باید بررسی شود. او به «شرق» می‌گوید:‌ اینکه گفته می‌شود از قبل این دستور‌العمل وجود داشته است، مورد قبول نیست و شورا باید مورد مشورت قرار گیرد؛ زیرا این تصمیمات تبعات اجتماعی دارد و شورای شهر باید پاسخ‌گوی شهروندان باشد؛ درحالی‌که اعضا اطلاعی از آن ندارند. حتی اگر این دستور‌العمل هم وجود داشته باشد، باید به‌روز شود، نه اینکه ناگهان یادشان بیفتد و تصمیمات خلق‌الساعه بگیرند. محمدجواد حق‌شناس، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران هم روز گذشته به ایلنا گفته است که از آقای شهردار درباره مستنداتی که منجر به نصب این بنر در بهشت زهرا شده، سؤال کردم؛ اما متأسفانه تاکنون پاسخی دریافت نکرده‌ام. این اقدام برایم عجیب بود، طرح این‌گونه محدودیت‌ها ضرورتی ندارد؛ چرا‌که اصلا استفاده از آلات موسیقی در مراسم‌‌ها عمومیتی ندارد و بیان آنها ممکن است موجب سوءتفاهم شود. به گفته حق‌شناس مراسم شادی و عزاداری مردم تابعی از فرهنگ، سنن و آداب و رسوم است. این آداب در طی قرن‌ها منتقل شده و فرهنگ و آیین است. یکی از ماندگارترین و منسجم‌ترین آیین‌های مردم ما آیین‌های سوگ است و به‌ویژه در دو سال اخیر که درگیر شیوع کرونا بودیم، شاهد بودیم که مردم در زمینه سوگواری با بحران و اختلال روبه‌رو شدند. زهرا نژادبهرام، عضو هیئت‌رئیسه شورای شهر تهران هم در این زمینه می‌گوید: ‌شورا نیز از این موضوع اطلاعی نداشت و اگر دستورالعملی از سوی شهرداری یا معاونت خدمات شهری در‌این‌باره تدوین شده، باید به شورای شهر نیز ارسال شود که چنین اتفاقی نیفتاده و ما نیز مطلع نبودیم و حتما این موضوع را از طریق شهردار پیگیری می‌کنیم. این عضو هیئت‌رئیسه شورای شهر تهران در پاسخ به این پرسش که آیا این تصمیم در تعارض با حقوق شهروندی خانواده متوفی نیست، توضیح می‌دهد: هرگونه قانون و مصوبه در حوزه‌های مختلف، نباید با قانون بالادستی در تعارض باشد. در قانون اساسی بر حقوق ملت و اشخاص تأکید شده است. براساس قوانین نیز استفاده از آلات موسیقی جرم و مجازاتی ندارد؛ بنابراین نباید دستورالعملی‌ ابلاغ کرد که با قوانین بالادستی که تأکید بر حقوق افراد دارد، در تعارض باشد. باید درباره این دستورالعمل پیگیری‌های لازم را انجام دهیم که آیا به‌ صورت توصیه‌ای و پیشنهادی بوده یا به‌ صورت لازم‌الاجرا این دستورالعمل ابلاغ شده است. نژادبهرام با تأکید بر اینکه از جزئیات این دستورالعمل اطلاعی ندارد و شاید یک سوءتفاهم بوده است، تأکید می‌کند: ‌ما در ایام عزاداری محرم نیز از وسایل موسیقی مانند قره‌نی، سنج و... استفاده می‌شود؛ بنابراین چنین دستورالعملی می‌تواند ناشی از یک سوءتفاهم باشد. مدت‌هاست در بهشت زهرا هر خانواده‌ای به سبک خود سوگواری می‌کند، بدون هیچ معترضی. دلیل تأکید بر دستورالعمل‌هایی که نه شهروندان از آن استقبال کرده‌اند و نه اعضای شورای شهر از آن آگاهی دارند و هم حقوق‌دانان آن را برخلاف حقوق شهروندی می‌دانند، مشخص نیست.