هزینههای مدیریت بحران
* عضو وابسته فرهنگستان علوم
رئیس سازمان مدیریت بحران کشور در 19 اسفند 1399 گفت شش درصد از منابع در اختیار دولت برای مدیریت بحرانها در طول سال هزینه میشود. سه درصد از اعتبارات مدیریت بحران برای پیشگیری و سه درصد نیز برای مقابله در نظر گرفته میشود. ۲۵۰ هزار میلیارد ریال در جریان سیلابهای رخداده سال ۹۸ کشور و ۱۲۰ هزار میلیارد ریال نیز برای بازسازی مناطق زلزلهزده کرمانشاه هزینه شده است. نگارنده
براساس نرخ برابری ریال با دلار در سالهای 96 تا 98، تخمین زد که حدود 2.7 میلیارد دلار در جریان سیلاب 98 و حدود 2.4 میلیارد دلار برای بازسازی زلزله ازگله سرپل ذهاب در سال 96 هزینه شده است. توجه کنیم که خسارتهای سیلابهای سال 98 شامل حدود 2.5 میلیارد دلار خسارت مستقیم به بخش کشاورزی و حدود 2.3 میلیارد دلار خسارتهای زیرساختی (تخریب جادهها و خانههای مردم، مهاجرت اجباری، آلودگیهای ایجادشده در محیط و...) نیز بوده و بنابراین سیلابهای سال 98 حدود 7.5 میلیارد دلار خسارت به کشور وارد کرده و براساس آمار موجود سیلابهای سال 98 تاکنون پرهزینهترین سانحه طبیعی در تاریخ سوانح طبیعی ایران بوده است.
با درنظرگرفتن تولید ناخالص داخلی ایران، این میزان آسیبپذیری در برابر سوانح طبیعی بسیار هشداردهنده است، بهویژه از آن جهت که هنوز در هیچکدام از این سوانح هیچیک از کلانشهرهای ما مورد آسیب و خسارت مستقیم قرار نگرفته است. این در حالی است که بر اساس تخمینهای سازمان ملل متحد بین 3.5 تا 7 درصد تولید ناخالص داخلی سالانه کشورهایی که در معرض خشکسالی هستند، بهصورت مستقیم صرف مقابله با تبعات خشکسالی (نظیر کمآبی و ازبینرفتن مشاغل و کمبود مواد غذایی و...) میشود. بنابراین میتوان در نظر گرفت که حدودا سالی 20 تا 30 میلیارد دلار در سالهای اخیر در کشور ما از نظر خشکسالی دچار خسارت شدهایم. دانش مدیریت کاهش ریسک سانحه برای جلوگیری، کاهش و آمادهسازی برای ریسکهایی مانند ریسک مخاطرات طبیعی یا بیماریهای همهگیر طراحی شده است. عوامل ریسک اغلب با ضعف مدیریت و کمبود منابع برای مدیریت بحران مربوطاند. این امر در همهگیری کووید19 بهوضوح مشاهده شده است. در سال 2020، خسارت اقتصادی ناشی از حوادث طبیعی در سراسر جهان به حدود 268 میلیارد دلار رسید. سوانح طبیعی در نتیجه فرایندهای طبیعی روی زمین ازجمله سیل، طوفان، زلزله و سونامی رخ میدهند. در سال 2020، تعداد حوادث طبیعی در مقایسه با سال قبل اندکی کاهش یافت. طوفانهای استوایی سال 2020 بیشترین میزان خسارت اقتصادی را به بار آوردند. سیلاب موسمی هند باعث کشتهشدن بیش از هزارو 900 انسان شد. آسیا ریسکیترین قاره دنیاست. هر نوع سانحه و آسیب از زلزله و سیل تا همهگیری کرونا در قاره آسیا بدترین تبعات را دارد. از اینرو میتوان به زلزله و سونامی 2004 اندونزی، با بیش از 300 هزار کشته در 15 کشور حاشیه اقیانوس هند تا همهگیری کرونا با تلفات وسیع انسانی بهویژه در چین و هند در سالهای 2020 تا 2021 مثال آورد. عواقب ناشی از سوانح طبیعی نهتنها انسانی و فیزیکی است بلکه اقتصادی نیز هست. بسته به شدت رخداد، هزینههای زیادی برای بازسازی منطقه آسیبدیده پس از وقوع یک فاجعه طبیعی باید صرف شود. کشورهای کمدرآمد (مانند هائیتی، نپال و افغانستان) بیشتر تحت اثر تبعات سوانحی طبیعی قرار میگیرند. این دلایل شامل کمبود زیرساختهای مدرن، مسکن ناکافی و کمبود منابع پشتیبان است. از لحاظ تاریخی، مقابله با سوانح بر واکنش اضطراری متمرکز بود اما در اواخر قرن 20 بهطور فزایندهای تشخیص داده شد که سوانح الزاما طبیعی نیستند (حتی اگر مخاطره مستقیما به طبیعت مربوط باشد) و فقط با کاهش ریسک و مدیریت شرایط مخاطرهآفرین و کمکردن معرضیت و آسیبپذیری است که میتوانیم از خسارات جلوگیری کرده و اثرهای سوانح را کاهش دهیم. در گزارش رئیس سازمان مدیریت بحران مشخص است که همچنان در کشور ما برای مقابله و «بعد از رخداد سانحه» درحال هزینهکردن هستیم و هزینههای پیشگیری در ایران هنوز برای مقایسه قابل اشاره نیز نیستند. این رویکردی است که باید از سال 1400 عوض شود و این تغییر را در آغاز دهه و سدهای نو در کشورمان پیگیری کنیم.