سروصدای گزارش فصلی تکراری

روح‌اله نخعی: گزارش فنی آژانس، بار دیگر به‌واسطه رویترز رسانه‌ای شد و تیترهای پرطمطراق را به خود اختصاص داد. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای، گزارش فصلی خود درباره وضعیت برنامه هسته‌ای ایران و تعامل بین این کشور و آژانس را ارائه کرد. محتوای گزارش، البته در نگاه اول و برای کسی که پرونده هسته‌ای ایران را دنبال نکرده باشد، متضمن ادعاهای بزرگی به نظر می‌رسد اما با نگاه دقیق‌تر به گزارش و سابقه آن مشخص می‌شود عملا آنچه در گزارش منتشر شده، روایت همان وضعیتی است که در روایت‌های رسمی نیز آشکار است و در واقع اقداماتی را توصیف می‌کند که طبق اعلام رسمی ایران در روند گام‌به‌گام کاهش تعهدات برجامی و نیز در توافق اواخر سال گذشته بین ایران و آژانس تنظیم شد. آژانس گزارش فصلی خود را به کشورهای عضو برجام اعلام کرده و به روال معمول با وجود اینکه بناست محتوای گزارش محرمانه باشد، بار دیگر جزئیات آن رسانه‌ای شده است. به گزارش ایسنا در گزارش گروسی که به رصد رویترز رسیده، آمده است: «پس از چندین ماه، ایران نتوانسته توضیحات لازم را درباره ذرات هسته‌ای در سه سایتی که آژانس از آنها بازرسی انجام داده، ارائه دهد». گروسی همچنین نسبت به حصول پیشرفت در مذاکرات پیش از جلسه هفته آینده شورای حکام ابراز امیدواری کرد. همچنین خبرگزاری ای‌اف‌پی در توییتی به نقل از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد ذخایر اورانیوم غنی‌سازی‌شده ایران ۱۶ برابر سقف تعیین‌شده در برجام است. آسوشیتدپرس هم در توییتی نوشت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سند محرمانه خود اعلام کرده که از اواخر ماه فوریه به داده‌های مهم برای نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران دسترسی نداشته است. توضیحات غریب‌آبادی نماینده ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در پی این گزارش توضیح داد: این گزارش در پرتو توقف اقدامات داوطلبانه و فراپادمانی از سوی ایران از تاریخ ۲۳ فوریه ۲۰۲۱ تهیه شده است. مدیرکل در این گزارش تصریح کرده است که فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارتی آژانس در ارتباط با اجرای برجام، تحت تأثیر تصمیم ایران به توقف اجرای تعهدات هسته‌ای تحت برجام شامل پروتکل الحاقی قرار گرفته است. وی افزود: آنچه جمهوری اسلامی ایران انجام داده، در راستای اجرای قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت بوده است. او گفت: این گزارش نیز به‌خوبی مبین اجرای تصمیم ۲۳ فوریه ایران است. غریب‌آبادی با فهرست‌کردن نکات مندرج در گزارش، موضع خود در این زمینه را تصریح کرد. وی توضیح داد: «در این گزارش، از‌جمله به موارد زیر اشاره شده است: آژانس از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱ به داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط تجهیزات نظارتی خود دسترسی نداشته است. از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، ایران پروتکل الحاقی را اجرا نکرده است و همچنین اظهارنامه‌های خود دراین‌باره را به‌روزرسانی نکرده است. از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، آژانس قادر به انجام هیچ دسترسی تکمیلی تحت پروتکل الحاقی در سایت‌ها و اماکن ایران نبوده است. از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، ایران کد اصلاحی 3/1 را اجرا نکرده است. آژانس قادر نبوده دسترسی روزانه به فردو و نطنز داشته باشد. ایران موجودی آب سنگین و تولید آب سنگین را به اطلاع آژانس نرسانده و به آژانس نیز اجازه نداده است تا بر ذخایر و میزان تولیدی آب سنگین نظارت کند. ایران به انجام برخی فعالیت‌های غنی‌سازی در مغایرت با برنامه بلندمدت غنی‌سازی خود که در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ به آژانس ارائه شده، ادامه داده است. آژانس به اطلاعات مربوط به سانتریفیوژها و زیرساخت‌های آنها در انبار دسترسی نداشته است. آژانس به اطلاعات مربوط به خروج ماشین‌های آی‌آر۱ از انبار برای جایگزینی با ماشین‌های معیوب دسترسی نداشته است. از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، ایران اظهارنامه‌های مربوطه به تولید و موجودی روتورهای سانتریفیوژ و بیلوز را ارائه نکرده و همچنین به آژانس اجازه راستی‌آزمایی از این اقدام را نداده است. از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، آژانس قادر نبوده راستی‌آزمایی کند که آیا ایران ماشین‌های جدید آی‌آر۱ را برای جایگزینی با ماشین‌های معیوب تولید کرده است یا نه. آژانس قادر به راستی‌آزمایی مجموع ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران نبوده است و آنچه در این گزارش در این مورد اعلام شده، بر اساس برآوردهاست. از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، آژانس به اطلاعات مهرو‌موم الکترونیک و سامانه‌های نظارتی غنی‌سازی دسترسی نداشته است. از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، هیچ اطلاعاتی یا دسترسی به اقدامات نظارتی در رابطه با انتقال یواوسی به یو‌اف۶ برای آژانس فراهم نشده است». سفیر و نماینده دائم ایران در پایان تصریح کرد: «آمار و ارقامی که در این گزارش درباره نصب ماشین‌ها یا ذخایر اورانیوم غنی‌شده آمده است، یا بر اساس برآوردهای آژانس بوده یا اینکه در چارچوب راستی‌آزمایی‌های پادمانی حاصل شده است و ارتباطی با اقدامات فراپادمانی ندارد». نامه صالحی به گروسی غریب‌آبادی همچنین در توییتر نوشت اظهارات رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان را به مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تحویل داده است. کاظم غریب‌آبادی گفت در نامه‌ای از علی‌اکبر صالحی به گروسی، مواضع ایران تبیین شده است. نماینده ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در توییتر نوشت: «در نامه دکتر صالحی به رافائل گروسی آمده است: نظر به اینکه تاریخ تفاهم‌نامه فنی در 24 می‌ به پایان رسید، ایران تصمیم گرفت آن را تمدید نکند، در ضمن ما تصمیم گرفتیم به ثبت یک‌ماهه [اطلاعات] ادامه بدهیم تا فرصت دیگری برای به‌نتیجه‌رساندن مذاکرات فنی با آژانس فراهم شود». غریب‌آبادی به نقل از صالحی ادامه داد: «در زمینه مسائل پادمانی، ایران تاکنون بیشترین تلاشش را برای همکاری واقعی با آژانس انجام داده و شفاف‌سازی‌ها و پاسخ‌های لازم را ارائه کرده است. از آمادگی آژانس برای مشارکت در تلاشی کنش‌گرایانه و متمرکز برای حل‌وفصل بدون تأخیر مسائل استقبال می‌کنیم». نماینده ایران در وین همچنین به نقل از صالحی نوشت: «ما مانند قبل به همکاری سازنده با آژانس ادامه می‌دهیم. تا حد زیادی انتظار داریم که این عزم دوجانبه به حصول نتیجه‌ای ملموس و عمل‌گرایانه در اسرع وقت منجر شود». شرح ماوقع توقف پروتکل الحاقی چنان که توضیحات این دو مقام ایران نشان می‌دهد و البته از واکنش‌های رسمی به گزارش نیز قابل برداشت است، بخش درخور توجهی از آنچه در گزارش آژانس آمده، شرح وضعیتی است که از اسفند گذشته، با توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی توسط ایران ایجاد شده، اما تصمیم ایران در این زمینه نه‌تنها پیش‌تر به اطلاع آژانس و دیگر طرف‌ها رسیده است، بلکه اندکی پس از توقف اجرای این پروتکل، در سفری که گروسی به تهران داشت، دراین‌باره گفت‌وگو شده و توافق نیز حاصل شده است. سفر گروسی زمانی انجام شد که دولت ایران در آستانه ضرب‌الاجل اجرای مصوبه مجلس برای توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی بود. در این سفر، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای با صالحی و محمدجواد ظریف دیدارهایی داشت که در آنها توافق شد ایران هم‌زمان با توقف اجرای این پروتکل، سه ماه اطلاعات تجهیزات نظارتی را حفظ کند و در صورت احیای برجام و رفع تحریم‌ها، آن اطلاعات را در اختیار آژانس قرار دهد تا عملا وقفه درخور ‌توجهی در روند نظارتی رخ نداده باشد و نیاز به مذاکره پیچیده مجدد برای وضعیت نظارتی در این فاصله نباشد. این توافق البته به‌تازگی به پایان مدت خود رسید، اما نحوه تنظیم آن اجازه داد تمدید آن یک ماه اعلام شود. در واقع، بازه‌های زمانی که غریب‌آبادی درباره توقف انواع دسترسی‌ها برمی‌شمرد، همه در اشاره به همین توافق است. تعهداتی که فعلا بنا نیست اجرا شوند بخش دیگری از این گزارش، شامل قسمت‌های مربوط به میزان غنی‌سازی ایران نیز وضعیتی مشابه دارد. در این گزارش از همخوانی‌نداشتن فعالیت‌های ایران با تعهدات برجامی سخن به میان آمده، اما این مسئله نیز با اعلام رسمی ایران، در راستای متن توافق انجام شده است. رئیس‌جمهور پیشین آمریکا بهار ۹۷، خروج یک‌جانبه کشورش از توافق هسته‌ای با ایران را علی‌رغم قطع‌نامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کرد. ایران یک سال بعد از آن و بعد از به‌نتیجه‌نرسیدن تلاش‌های دیگر بازیگران برجام برای تأمین خواسته‌های ایران طبق برجام، با استناد به متن توافق، روندی گام‌به‌گام برای کاهش تعهدات خود کلید زد و بعد از فرصت یک‌ساله، این روند گام‌به‌گام را بدون خروج از توافق پی گرفت. این روند در زمستان ۹۸ به پایان رسید و پس از آن ایران به‌طور رسمی اعلام کرده است که طبق متن توافق و نظر به ناکامی دیگر طرف‌های آن، مشخصا آمریکا و اروپا، در وضعیت فعلی عملا به عمده تعهدات خود در برجام عمل نخواهد کرد، اما همچنان در این توافق که دارای پشتوانه قطع‌نامه‌های سازمان ملل متحد است، باقی می‌ماند. افزایش چندمرحله میزان غنی‌سازی در ایران نیز در همین رابطه در این فاصله پیگیری شده است. مذاکراتی که ادامه دارند با مرور این نکات شاید پاسخ سؤال اصلی در واکنش به این گزارش مشخص شده باشد؛ این گزارش به‌عنوان اطلاعات جدیدی عمل نمی‌کند که بتواند روی روند مذاکرات ایران، دیگر بازیگران و آمریکا اثر بگذارد و ضربه‌ای به آنها بزند یا ایران را در موقعیتی قرار دهد که ناچار به دادن امتیازهای بیشتر باشد؛ چنان که از زمان انتشار این گزارش نیز روند گفت‌وگوها تغییری نکرده‌اند. به ‌همین دلیل است که هیچ‌کدام از حضار وین، از آنچه در این گزارش مطرح شده بی‌خبر نبوده‌اند، بلکه برعکس، اساسا علت حضور هیئت‌های کشورها در وین و گفت‌وگو و رایزنی برای احیای برجام و بازگشت آمریکا به آن، همین نکاتی است که در این گزارش مطرح شده است. اگر چنان‌که به نظر می‌رسد، این مذاکرات با موفقیت به پایان برسند، مسائلی که در این گزارش مطرح شده‌اند، در همان روند احیا رفع خواهند شد. مذاکرات فنی و هسته‌ای ایران با آژانس نیز مانند دوره‌های پیشین گفت‌وگوها وقتی که برجام در حال شکل‌گیری بود، هم‌زمان با مذاکرات سیاسی در وین در حال پیگیری است و به‌نتیجه‌رسیدن در دو مذاکره در یک مسیر پیگیری می‌شود. حل مسائل اختلافی بین ایران و آژانس و حل مسائل اختلافی بین مذاکره‌کنندگان وین، نه به‌دنبال هم که موازی هم در دستور کار قرار دارند.