بررسی انگیزهها و عوامل در رایجترین نوع سرقت در ایران
سرگرد الهام ناصری.دکترای علوم تربیتی اداره برآورد معاونت اجتماعی پلیس تهران
اداره برآورد اجتماعی و افکارسنجی معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی تهران بزرگ، در پژوهشی، به بررسی سرقت در شهر تهران با تأکید بر سرقت خودرو و محتویات داخل آن بهصورت توصیفی- تحلیلی با روش اسنادی و کتابخانهای و مصاحبه میدانی، پرداخته است. در این پژوهش آمده است: سرقت عمدتا پدیدهای شهری است و بهعنوان معضلی در کلانشهرها محسوب میشود؛ زیرا کلانشهرها دارای مسائل و مشکلاتی همچون مهاجرپذیربودن، رشد سریع جمعیت، گسترش فیزیکی شهر، ناهمگونی و عدم انسجام اجتماعی هستند. بهعلاوه شیوع جرم سرقت با نظم و امنیت کل کشور مرتبط و از مصادیق بارز ناامنی اجتماعی است؛ بهگونهای که حتی با دستگیری سارق یا سارقان و مجازات آنها، لطمات روحی و اضطراب حاصل از آنها تا مدتها رفع نخواهد شد. براساس قوانین موجود، کشف جرائم و ازجمله سرقت از وظایف پلیس آگاهی است. در این راستا، سرقت خودرو ازجمله جرائمی محسوب میشود که نسبتبه سایر جرائم فراوانی بیشتری دارد و عواقب ناشی از ارتکاب آن علاوهبر ایجاد احساس ناامنی در سطح جامعه، مسیر زندگی مالباخته یا بزهدیده را با چالش جدی روبهرو میکند. در این میان، در کلانشهر تهران سرقت لوازم و محتویات داخل خودرو ازجمله جرائمی محسوب میشود که درمقایسهبا سایر سرقتها بیشترین آمار وقوع را داشته و تأثیر شگرفی را در احساس ناامنی در سطح جامعه پدید میآورد. علاوهبر منفعت مالی ناشی از سرقت خودرو، بسیاری از سارقان با هدف بهرهگیری از خودروی مسروقه در ارتکاب سایر جرائم مانند جرائم امنیتی و خرابکاری، قتل، سرقتهای مسلحانه و... اقدام به سرقت میکنند. معمولا هیچ اتومبیلی بدون جک، آچار چرخ، زاپاس، رینگ و لاستیک، رادیو پخش و... یافت نمیشود؛ بههمیندلیل، سارقان نیازی به بررسی، طرحریزی، شناسایی، تهیه مقدمات، تعقیب و مراقبت و صدها مؤلفه دیگر را ندارند. از طرفی، وجود بازار کاملا رسمی و قانونی در ارتباط با خرید و فروش قطعات و لوازم اتومبیل امکان معامله این قبیل کالاها را بدون هیچ دغدغه خاطری فراهم کردهاند؛ عدم نیاز به صدور فاکتور و کاغذ خرید یا ارائه مدرک یا سندی درخصوص نحوه تحصیل، عدم وجود شماره سریال و شماره قطعه که قابلیت ردیابی و رهگیری داشته باشند، نظیر شماره موتور، شاسی و تنه در خودروها، گرانی قطعات خودرو، سهلالوصولبودن و امکان تبدیل لوازم مزبور به پول در کوتاهترین زمان ممکن، ارتکاب جرم مزبور را بهعنوان شایعترین جرائم در کشور مطرح کرد و دلایل برشمرده موجب شد سرقت لوازم و محتویات داخل خودرو به صورت صدرنشین تمامی بزههای موجود در کشور جایگاه نخستین خود را حفظ کند. ضریب ایمنی پایین خودروها در مقابل سرقت نیز زمینه را برای کسب سود بیشتر توسط سارقان مساعدتر کرده و افزایش وقوع سرقت و لوازم داخل آن را در سالهای اخیر نسبت به سالهای گذشته سبب شده است. از طرف دیگر، مردم و مالباختگان نیز انتظار دارند پلیس بهعنوان متولی اصلی و مرجع تخصصی مقابله با سارقان علاوهبر مبارزه جدی زمینه کشف و استرداد خودروهای مسروقه آنان را در حداقل زمان فراهم کند. دغدغه همیشگی کارآگاهان همواره این بوده که چگونه میتوانند علاوهبر افزایش میزان کشف اموال مسروقه، مدت زمان بین وقوع سرقت و کشف آن را کاهش دهند و مرتکبان این جرائم را دستگیر کنند. در این گزارش اجتماعی نظر کارشناسان اجتماعی و فرهنگی نیز آورده شده و نتایج بهدستآمده به شرح ذیل است: الف) سرقت خودرو به خاطر فروش آن: سارقانی که به قصد فروش مبادرت به سرقت خودرو میکنند، برای دسترسی به پول آن به طرق مختلف عمل میکنند که رایجترین آنها عبارتاند از: - برخی از سارقان پس از سرقت اتومبیل به مالخرهای حرفهای و اوراقچیهای غیرمجاز مراجعه میکنند و آن را به همان صورت، یعنی بدون تهیه اسناد و مدارک و بدون ایجاد تغییرات در اصول و ارکان آن (تغییر شماره موتور، شماره شاسی، رنگ اتاق و...)، به قیمتی نازل به فروش میرسانند. - گروهی از سارقان نیز خودروهای مسروقه را به نمایشگاههای خودرو برده و آن را در معرض فروش قرار میدهند؛ بدون اینکه دلالان و خریداران را در جریان مسروقهبودن آن قرار دهند یا اینکه اطلاعی از این امر داشته باشند. پس از قیمتگذاری، سارق مبلغی از کل بهای آن را بهعنوان بیعانه از خریدار گرفته و خودرو را بهصورت امانت در نمایشگاه و در اختیار خریدار که اکثرا دلال هستند، قرار میدهد و اظهار میدارد که روز بعد اسناد و مدارک خودرو را آورده و پس از انجام معامله رسمی و محضری بقیه پول خودرو را خواهد گرفت که معمولا این گروه سارقین مبتدی و غیرحرفهای هستند. - برخی از سارقان خودرو را پس از سرقت به گاراژ یا محل امنی برده و با استفاده از ابزار و آلاتی، ابتدا شماره موتور و شاسی را ساییده و محو میکنند، سپس با سنبههای شمارهزنی شماره دلخواه و مورد نظر خود را در جای شماره قبلی حک میکنند. سپس اقدام به تهیه اسناد و مدارک و کارت شناسایی خودرو، البته بهصورت جعلی، میکنند. پس از انجام این اقدامات و آمادهکردن مدارک لازم، خودرو را برای فروش با ظاهری آراسته و موقر به شهرستانهای اطراف برده و معمولا به نمایشگاههای اتومبیل مراجعه میکنند و با اندکی زیر قیمت روز آن را عرضه میکنند. ب) سرقت خودرو بهخاطر اوراق لوازم و قطعات آن: برخی از سارقان حرفهای خودروهای آخرین مدل و آخرین سیستم را سرقت کرده و در یک محل امن و پنهانی اقدام به بازکردن قطعات و متعلقات آن میکنند. در واقع، آن را اوراق میکنند، سپس لاشه غیرمصرف خودروی مسروقه را در نقاط دور از دسترس و رودخانهها میاندازند. ج) سرقت خودرو بهخاطر ارتکاب جرائم دیگر: دستهای از سارقان که در ارتکاب جرائم و جنایات مهم دیگری از قبیل قاچاق مواد مخدر، اسلحه و مهمات، آدمربایی، راهزنی، شرارت، سرقت از بانکها و مؤسسات دولتی که اغلب به طریق مسلحانه انجام میشود، خودرو مناسبی را برای استفاده در ارتکاب اینگونه جرائم، سرقت میکنند. برخی از مجرمان امنیتی و مملکتی بهمنظور اجرای مقاصد پلید و شوم خود ازجمله ترور، خرابکاری، انفجار، ایجاد ناامنی و نارضایتی مردم، بمبگذاریها، جاسوسی و امثال آن اقدام به سرقت خودرو میکنند و پس از ارتکاب جنایات و جرائم موردنظر خویش خودرو مسروقه را در کوچه و یا خیابانی رها میکنند. د) سرقت خودرو به خاطر انگیزههای دیگر: میتوان قیمت روزافزون خودرو، آسانبودن سرقت خودرو درمقایسهبا سایر انواع سرقت، امکان سریع تغییر مشخصات خودروهای مسروقه، سهولت فروش خودروهای مسروقه، تمایل قاچاقچیان مواد مخدر به خرید بعضی از انواع خودروهای مسروقه مانند وانت، تویوتا، نیسان، پاترول، لند کروز و... را نام برد. راهکارها: -آموزش مهارتهای ارتباطی به والدین برای تعامل صحیح با فرزندان -توجه جدی به مقوله بیکاری و اتخاذ سیاستهای مناسب اشتغالزا برای کاهش بیکاری توسط متولیان امر در شهر تهران - تقویت باورها و عمل به فرایض دینی خصوصا در بین جوانان ازطریق خانوادهها و ترویج این امر توسط دستگاههای فرهنگساز کشور - مصاحبه با سارقان دستگیرشده درخصوص سرقت خودرو و پخش آن در رسانه ملی -تدوین روشهای جلوگیری از کاهش سرقت خودرو موشنگرافی و فیلم -ارائه هشدارهای اجتماعی در قالب بروشور، اطلاعیه و... به مردم در مورد سرقت خودرو - تسهیل توأم با تسریع در فرایند رسیدگی، صدور حکم و اجرای بهموقع آن -نظارت مستقیم و غیرمستقیم دستگاه قضائی بر کار قضات و وکلا در بررسی پروندههای سرقت.