ديدار بایدن- اردوغان دیداری نهچندان تأثیرگذار
رحمان قهرمانپور. کارشناس مسائل بینالملل
بعد از گفتوگوی تلفنی میان جو بایدن و رجب طیب اردوغان، رؤسای جمهور آمریكا و تركیه، قرار شد دو طرف در حاشیه اجلاس ناتو برای نخستینبار با یكدیگر دیدار حضوری داشته باشند و این اتفاق فردا در خلال سفر رئیسجمهوری آمریکا به اروپا رخ خواهد داد.
اهمیت دیدار رؤسای دولتهای آمریکا و ترکیه از چند منظر شایان تحلیل است؛ نخست اینکه با وجود فضای سرد و بیاعتمادی پررنگ حاکم بر روابط واشنگتن و آنکارا، برخی معتقدند این دیدار میتواند از شدت و حدت تنش بین دو کشور بكاهد. نکته ویژه این است که در دستور کار هر دو طرف، مسئله خرید سامانههای ضدموشکی اس-400 قرار دارد. همچنین موضوع پکک، تنشهای ترکیه با یونان، حضور آنكارا در سوریه و البته ماجراجوییهای ترکها نیز از مباحثی است كه محل بحث قرار خواهد گرفت؛ بنابراین باید دید این دیدار میتواند به کاهش اختلافها در این موارد منجر شود یا خیر. به نظر میرسد دیدار بایدن و اردوغان نمیتواند اختلافهای جدی و عمیقی را که در روابط آنکارا با واشنگتن وجود دارد، به دست فراموشی بسپارد. دلیل هم چیزی نیست جز اینکه در آنکارا این باور عمیق وجود دارد که دوران برتری ایالات متحده در نظام بینالملل تمام شده است و ترکیه بهعنوان قدرتی نوظهور باید تلاش خود را به کار بگیرد تا در سیاست خارجی به استقلال عمل برسد و در این راستا به مسکو و پکن نزدیکتر شود. در واقع این همان شرایطی است که اروپا و آمریکا از آن استقبال نمیکنند. البته تنش ترکیه و آمریکا محدود به دوره جو بایدن نمیشود؛ یعنی اختلاف میان دو كشور از زمان کودتای ناکام ترکیه در سال ۲۰۱۶ تشدید شد. حتی در آن زمانی که بایدن معاون باراك اوباما بود و سفری به ترکیه داشت، فضای دو کشور تجادلی بود و اكنون نیز هست؛ بنابراین بعید به نظر میرسد با یک دیدار ترمیمی این تنشها از بین برود. اما اهمیت دیدار فردا در آن است که ترکیه ممکن است برخی از اقداماتی را که واشنگتن منتقد آنهاست، به صورت موقت متوقف کند و در مخالفت با سیاستهای واشنگتن گامی برندارد. عملیاتیكردن سامانه اس-400 از مواردی است كه برخیها معتقدند اردوغان برای كاهش تنشها با ایالات متحده ممكن است از آن صرفنظر كند. از نظر فنی، سامانه اس-400 با سامانه پاترویت آمریكا و سیستم ناتو همخوانی ندارد و نگرانی ناتو و واشنگتن آن است که با استقرار این سامانه ضدموشكی، اطلاعات دفاعی و نظامی مربوط به ناتو، به مسكو منتقل شود و روسیه از اسرار ناتو اطلاع یابد. در مقابل، آنكارا معتقد است ناتو و آمریكا به وعدههای دیرینه خود درباره فروش سامانه پاترویت و استقرار آن در تركیه عمل نمیكنند. در هر صورت، واقعیت امر این است كه رابطه تركیه با واشنگتن و اتحادیه اروپا سالهاست در یك بزنگاه تاریخی قرار گرفته و بسیاری از تحلیلگران بر این باورند كه فشارهای آمریكا و اروپا بر آنكارا، باعث نمیشود كه اردوغان از مسیری كه در سالهای گذشته برای سیاست خارجی خود در نظر گرفته است، بازگردد یا حتی عقبنشینی كند. از طرفی دیگر، رشد موج ناسیونالیسم در تركیه و همزمان با آن رشد موج آمریكاستیزی در افكار عمومی این كشور، دست اردوغان را برای ادامه سیاست موجود در بیاعتمادی و تداوم تنشها با غرب باز میگذارد؛ بنابراین نمیتوان انتظار داشت كه دیدار بایدن و اردوغان در حاشیه نشست سران ناتو بتواند تركیه را از مسیری كه در پیش گرفته منصرف كند. از منظر آنكارا، اساسا نظم لیبرالی كه در جهان حكمفرما بود و به این كشور انگیزه میداد كه در سیاست خارجی خود غرب را در اولویت قرار بدهد، دیگر وجود ندارد؛ بنابراین حتی اگر آنكارا بخواهد دوباره به آغوش غرب بازگردد، اروپا دیگر قدرت سابق را در نظام بینالملل ندارد و به نفع تركیه است كه سیاست چندجانبهگرایی را در اولویت برنامههای خارجی خود قرار دهد و همزمان با غرب به مسكو و پكن هم نزدیك شود. بااینحال، معنای این حرف آن نیست كه تركیه به دنبال كاهش یا قطع روابط یا نادیدهگرفتن غرب است. تركیه همچنان احساس میكند به غرب احتیاج دارد؛ هرچند غرب بر این باور است كه تركیه نباید بیش از حد به روسیه و چین نزدیك شود. این دقیقا همان موضوع محل اختلاف اصلی است؛ چراكه مقامات ارشد آنكارا به آن باوری ندارند. اردوغان معتقد است روابطش با غرب باید براساس اصولی تنظیم شود كه او تعیین میكند و آنان اجازه ندارند چارچوبی را به او دیكته كنند.