جهان تشنه نفت

محمد آزاد: جهان گرفتار قیمت نفت شده است. تا همین چند ماه پیش تقاضا این‌قدر پایین بود كه كسی فكر قیمت نمی‌كرد؛ فكر قیمت می‌‌‌كرد اما قیمت پایین، ركود، كمبود انگیزه شركت‌ها برای سرمایه‌گذاری و كسری بودجه. بحث آغاز مذاكرات هسته‌ای ایران كه پیش آمد، بازار چنان ترسیده بود كه واكنش قیمتی نشان داد و اندكی از قیمت افتاد. در گزارش‌ها مكرر می‌شد دید كه می‌گویند بازار جا برای نفت ایران ندارد. دو گروه، اوپكی‌‌ها و تگزاسی‌ها از بازگشت نفت ایران هراس داشتند. اولی، اوپكی‌ها، كشورهایی كه قیمت پایین یك‌ساله رمق اقتصادشان را گرفته بود، همه با كسری بودجه‌های كم‌سابقه روبه‌رو بودند، در برخی موارد مانند عراق كم‌پولی دولت و ناتوانی از پرداخت حقوق كارمندان و معلمان، مردم را به خیابان‌ها آورده بود. تازه اوپك و متحدان با توافقی كه بسیار دشوار حاصل شد تولید خود را تا رقم تاریخی 10 میلیون بشكه در روز پایین آورده بودند؛ رقمی معادل 10 درصد كل تولید نفت جهان. شیل آمریكا، یا به‌اصطلاح تگزاسی‌ها هم اوضاع مناسبی نداشتند. قیمت پایین، تولید گران‌قیمت شیل را زمین زده بود و خبر ورشكستگی پشت ورشكستگی منتشر می‌شد. تولید نفت شیل آمریكا مطابق داده‌های رسمی اداره اطلاعات انرژی آمریكا تنها در سال 2020، هشت درصد سقوط كرد؛ بزرگ‌ترین كاهش سالانه ثبت‌شده تاكنون. در این شرایط‌ و در‌حالی‌كه جهان اتفاق خارق‌العاده‌ای چون قیمت منفی را تجربه كرده بود -اتفاقی كه تحلیل چرایی آن برای كارشناسان هم چند‌ساعتی زمان گرفت- آغاز مذاكرات هسته‌ای ایران و لغو احتمالی تحریم‌ها كه راه را برای بازگشت نفت ایران هموار می‌كرد، كابوسی برای بازار شد. قیمت‌های شكننده كه به ضرب و زور كاهش تولید و دست‌كاری در بازار به دست آمده بود، در معرض تهدیدی جدید قرار گرفت. تجار به آن روی خوش نشان ندادند و در هر فرصتی آن را تهدیدی برای تعادل لرزان بازار عنوان می‌كردند. اما شرایط خیلی زودتر از آنچه تصور می‌شد، عوض شد. اگرچه گزارش نهادهایی چون آژانس بین‌المللی انرژی، خودِ اوپك یا گلدمن‌ساكس وال‌استریتی نیمه دوم سال 2021 را زمان بهبود نسبی تقاضا عنوان كرده بودند، شرایط آخرالزمانی كه كرونا بر بازار حاكم كرده بود، باور آن را دشوار می‌كرد. وزیر نفت عربستان هربار در اوپك، حتی تا اجلاس دو ماه گذشته آن در عموم و احتمالا در جلسات دربسته می‌گفت: «هنوز باید بی‌نهایت محتاط باشیم» و راضی به افزایش تولید نمی‌شد و البته حرفش به كرسی می‌نشست؛ چراكه در غیاب قدرت مقابل خود در اوپك، یعنی ایران و حتی ونزوئلا قدرت مطلق حاكم بر اوپك شده است. روسیه كه تحت عنوان اوپك‌پلاس به اوپك پیوسته بود، چندان از سازوكارهای این سازمان مطلع نبود و باری كه با سعودی بر سر قیمت سرشاخ شد، ریاض در دو ماه شكستی سخت به او تحمیل كرد و مسكو نیز دنباله‌روی ریاض شد. به‌هرحال‌ خروجی این وضعیت شد اینكه تقاضا، پیامد واكسیناسیون در بخش‌هایی از جهان موجب رونق حمل‌ونقل و تقاضای سوخت خودرو و جت شد و رشد اقتصادی در چین، اروپا و ایالات‌متحده واقعا بالا گرفت،‌ اما اوپك بر سر افزایش قطره‌چكانی عرضه توافق كرده بود. ذخایر عظیم كشورهای مصرف‌كننده كه در دوران ارزان‌خری درست شده بود، آب رفت و امروز تنها چین است كه بنا بر اعلام رویترز ذخیره‌ای 150‌میلیون‌بشكه‌ای دارد. ترس از كمبود تقاضا و عرضه متناسب تا امروز برنت را به سقف 74‌دلاری چسبانده و سر بازایستادن هم ندارد. اوپك در اجلاس قبلی خود نیز بر همان روال سابق باقی ماند و راضی به افزایش تولید بیشتر نشد؛ فقط 350 هزار بشكه در ماه. هندی‌ها، سومین مصرف‌كننده نفت جهان كه گزارش‌ها می‌گویند موتور محرك تقاضای جهان تا یك دهه آینده است كه فریاد اعتراض به اوپك و دست‌كاری قیمتی آن را مدت‌ها پیش شروع كردند تا‌جایی‌كه با متحد دیرینه، سعودی، تا پای جدال لفظی تند و حتی كاهش 75‌درصدی خرید هم پیش رفتند. این به كنار‌، هفته گذشته‌ آژانس بین‌المللی انرژی، مشاور مصرف‌كنندگان كه همین دو، سه هفته قبلش با ژست محیط‌زیستی گزارشی منتشر كرده بود كه جهانی دیگر باید ساخت و از همین امروز باید سرمایه‌گذاری در سوخت فسیلی را متوقف كرد، در بیانیه‌ای از اوپك خواست لطفا كمی سوخت فسیلی بیشتر تولید كند، مبادا قیمت از اینكه هست بالاتر برود. مسیر گزارش‌ها هم عوض شد. برای نمونه كریستین مالك، تحلیگر نام‌آشنای جی.پی.‌مورگان‌ پنجشنبه گذشته در مصاحبه‌ای گفت بخواهیم یا نه جهان به‌زودی نیازمند نفت ایران خواهد شد. از این دست سخنان كم نیست و مشت نمونه خروار. اما روز چهارشنبه، 26 خرداد، تجار و دلال‌های بزرگ نفتی گرد هم آمدند. همه بزرگان جمع بودند؛ ویتول، ترافیگورا، گلنكور و گانوور و مخرج مشترك حرف‌ها نگرانی از افزایش قیمت بی‌رویه بود. راسل هاردی از ویتول گفت با این شرایط اگر ایران هم به بازار بازگردد، قیمت نفت دست‌کم 70 تا 80 دلار خواهد بود؛ یعنی قاعدتا بدون ایران قیمت بالاتر هم هست. مدیر بخش نفت گانوور حتی نفت صد دلاری را كاملا محتمل دانست و گفت شیب عرضه با تقاضا متناسب نیست. گلدمن‌ساكس خیلی پیش از اینها به جهان هشدار كمبود عرضه را داده بود و تابستان را با نفت 80‌دلاری بسته بود. مشكل دیگر بازار كه بازگشت ایران را معنی‌دارتر از همیشه می‌كند، ظرفیت مازاد است. همان كریستین مالك در مصاحبه‌اش از نبود ظرفیت مازاد تولید در جهان ابراز نگرانی كرده، گفته بود جز امارات، عراق و عربستان سعودی دیگر كشوری نیست كه ظرفیت مازاد داشته باشد. به اینها اضافه كنید كه اوپك به كنار سقف اضافه تولیدی كه آژانس بین‌المللی انرژی برای كشورهای غیرعضو اوپك تا سال 2022 پیش‌بینی كرده است، سرجمع 1.6 میلیون بشكه است. این در حالی است كه تا پایان امسال مطابق برآورد اكثر قریب‌به‌اتفاق گزارش‌ها تقاضا به صد میلیون بشكه در روز بازمی‌گردد. یعنی 10 میلیون بشكه بالاتر از مصرف امروز و حتی اگر اوپك غول 6.5 میلیون بشكه‌ای خود را از شیشه بیرون بیاورد، بازهم عرضه به تقاضا نمی‌خورد. حالا زمان بازگشت ایران به بازار با خیال راحت است. به نظر می‌رسد اگر ایران تحریم نباشد، بازار مشتری زیاد است. اگر تا پیش‌از‌این حرف از تخفیف و عقد قراردادهای بدون مقصد برای جلب مشتری بود، حالا بازار تشنه است و نیازی به كار اضافه نیست. نفت بسیاری از چاه‌های معطل‌مانده ایران می‌توانند به رگ اقتصاد جهان تزریق شود. وزیر نفت كشورمان همین چند‌وقت پیش گفت‌ سهم ما از بازار 6.5 میلیون بشكه است. امروز عرضه و تقاضا می‌گوید سرمایه‌گذار و فناوری كه باشد، فاندامنتال بازار اجازه‌اش را خواهد داد. فقط به شرط اینكه رئیس‌جمهور بعدی با شعار شكست‌خورده خام‌فروشی را متوقف می‌كنم، صنعت نفت ایران را معطل نكند. ساخت پالایشگاه و تولید فراورده‌های نفتی همه كارهایی درخور و شایسته است و كسی با آن مخالفتی ندارد‌ اما زمان‌بر است و مهم‌تر از آن به‌هیچ‌عنوان جایگزین فروش نفت خام نیست. اقتصادهایی مثل ایالات‌متحده و قدرت‌هایی مانند روسیه روزانه بیش از 10 میلیون نفت خام تولید می‌كنند. یا بزرگ‌ترینِ بازار، عربستان سعودی، هیچ‌وقت پالایش و فراوری را جایگزینی برای تولید روزانه نفت خام نكرده است. اساسا قدرت‌های نفتی به سمت سرمایه‌گذاری در بخش‌های پالایشی در دیگر نقاط جهان می‌روند. سعودی هند و پاكستان را هدف گرفته است. فقط در یك نمونه پاكستان و در یك قرارداد 10 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری كرده است. تولید و فروش بالای نفت قدرت سیاسی و امنیتی است؛ هرچه بیشتر، قوی‌تر. شما بفروشید، خام بفروشید.