همه مواردی كه قرار است رعایت نشود

با وجود پیش‌بینی تأسیس و اداره بازداشتگاه‌های عمومی و نظامی، مطابق تبصره دوم ماده 3، سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی می‌تواند هیئتی را هر سه ماه یک بار برای بازدید از همه بخش‌های بازداشتگاه‌های نظامی و امنیتی اعزام کند. مطابق قانون آیین دادرسی کیفری، تعیین قرارهای تأمینی (از التزام به حضور با قول شرف تا بازداشت موقت) بر عهده بازپرس یا دادیار است؛ اما در تبصره ماده 8 آیین‌نامه، قاضی اجرای احکام تکلیف دارد چنانچه با قرارها و احکام نامناسب که منجر به بازداشت شده است، مواجه شود، مراتب را به دادستان اعلام کند. همچنین با راه‌اندازی سامانه الکترونیکی با همکاری تشکل‌های مردم‌نهاد موضوع بند (ر) ماده 9، پاسخ‌گویی و اطلاع‌رسانی سریع به خانواده زندانیان می‌تواند مشقت رفت‌و‌آمد را کاهش دهد و اطلاع به خانواده بازداشت‌شدگان از وضعیت افراد، آنان را از نگرانی و سردرگمی برهاند. در ماده 33 برای نگهداری زندانیان هفت گروه پیش‌بینی شده است؛ محکومان دارای سن بیش از 18 سال تا 25 سال، محکومان جرائم سیاسی، محکومان روحانی و نظامی، محکومان مالی موضوع قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، محکومان اتباع خارجی، محکومان دارای «ناتوانی جسمی، روانی یا اختلال‌های هویت جنسی» و در آخر محکومان دارای بیماری‌های واگیر‌دار. در تبصره‌ها قیدشده جداسازی به معنای نگهداری زندانی در بند انفرادی نیست و اعمال سلیقه شخصی را منع کرده است. از سوی دیگر زندانی یا متهم بازداشتی مکلف به رعایت مسائل انضباطی است که در صورت تخلف، شورای انضباطی تنها پس از تفهیم موضوع به زندانی و شنیدن دفاعیات او مجاز است یکی از تنبیهات را شامل: محرومیت از ملاقات، محرومیت از مرخصی، انتقال از مراکز حرفه‌آموزی به زندان بسته یا نیمه‌باز و محرومیت از پیشنهاد عفو یا آزادی مشروط برای مدت محدودی (از سه ماه تا شش ماه) اعمال کند.

فصل اول از بخش سوم، شامل مواد 107 تا 114 به‌طور خاص به «حقوق زندانیان» اختصاص دارد که به‌طور خلاصه از این قرار است: رفتار سوء از قبیل تندخویی، رفتار و گفتار موهن و هر‌گونه آزار و شکنجه روانی و جسمی از سوی کارکنان زندان ممنوع است و می‌تواند منجر به پیگیری انضباطی و کیفری شود؛ سازمان زندان‌ها مکلف است مطابق قانون «حمایت از حقوق معلولان» (1397) زمینه اجرای حقوق مددجو و زندانی ناتوان را از طریق طراحی، مناسب‌سازی و اصلاح محیط زندان فراهم کند. باید زمینه دسترسی زندانیان ناتوان از تکلم به زبان رسمی (فارسی) را با مترجم مورد وثوق فراهم کرد؛ مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضائیه مکلف است به‌منظور تضمین رعایت حقوق زندانیان و متهمان بازداشت‌شده، سامانه‌های الکترونیکی لازم را طراحی کند که به صورت برخط و با کمترین مداخله سلیقه انسانی، قابلیت اعمال آخرین نسخه قوانین و مقررات برای هریک از زندانیان و بازداشت‌شدگان برای اجرای صحیح و به‌موقع آرای قضائی، برخورداری از خدمات قضائی و همچنین اطلاع‌رسانی به زندانی، وکیل او و همه اشخاص ذی‌صلاح فراهم باشد، راه‌اندازی دفتر خدمات الکترونیک قضائی و همچنین ایستگاه‌های اطلاع‌رسانی و خدمات الکترونیکی زندانیان به گونه‌ای که امکان ثبت‌نام در سامانه ثنا، مشاهده وضعیت قضائی، ثبت لایحه و انواع درخواست‌های مربوط به حقوق زندانی یا متهم بازداشتی فراهم باشد؛ نماینده واحد بازرسی اداره کل زندان‌ها مکلف است به تعداد لازم صندوق پیشنهادها، انتقادات، شکایات و اعتراض‌های زندانیان را در همه اندرزگاه‌ها نصب و هفته‌ای یک بار نامه‌ها را صورت‌مجلس کرده و تحویل مقام مربوطه دهد. استفاده از دستبند و پابند ممنوع است؛ مگر آنکه زندانی دارای حالت خطرناک باشد. با‌این‌حال در ماده 115 آیین‌نامه هرگونه اعتراض و اعتصاب دسته‌جمعی زندانیان منع شده است؛ ولی می‌توانند به‌طور شفاهی یا کتبی درخواست ملاقات با قاضی اجرای حکم را داشته باشند یا اعتراض خود را خطاب به مقامات قضائی یا زندان ثبت کنند. در فصل سوم همین بخش، به «اقدام‌های حمایتی و معاضدت قضائی» پرداخته شده است. با هدف جامعه‌پذیری و بازاجتماعی‌شدن زندانیان، رفع مشکلات قضائی و تسهیل آزادی، سازمان زندان‌ها مکلف به ارائه خدمات مددکاری و مشاوره روان‌شناسی به زندانیان شده است. همچنین ستاد دیه و انجمن «حمایت از زندانیان و خانواده‌های آنان» به زندانی‌ها خدمات حمایتی ارائه می‌دهند. زندانی بیمار بی‌بضاعت که در وضعیت بیماری آزاد می‌شود و همچنین زندانی مستمند باید تا سه ماه پس از آزادی مورد حمایت این انجمن قرار گیرند.