بررسی علت وقفه تابستانی و گسترش واردات واکسن کرونا:
تابستان داغ بدون واکسن و تغییر دولت
در میانه تابستان که خودم و خانوادهام درگیر ویروس کرونا شده بودیم، در صف پذیرش یکی از بیمارستانهای تهران، مردی که پوشه بزرگ سیتیاسکن و کیسه داروها را نشان دیگران میداد، سؤال مهمی پرسید: «همین هزینهای را که اکنون برای درمان داریم پرداخت میکنیم، از ما میگرفتند و برایمان واکسن وارد میکردند، بهتر نبود؟».
به گزارش روزنامه شرق، در میانه تابستان که خودم و خانوادهام درگیر ویروس کرونا شده بودیم، در صف پذیرش یکی از بیمارستانهای تهران، مردی که پوشه بزرگ سیتیاسکن و کیسه داروها را نشان دیگران میداد، سؤال مهمی پرسید: «همین هزینهای را که اکنون برای درمان داریم پرداخت میکنیم، از ما میگرفتند و برایمان واکسن وارد میکردند، بهتر نبود؟».
به نظر پیشنهاد یا سؤال مهمی بود. اگرچه از منظر دولتمردان و سیاستمداران «انقلتهای» زیادی میشد به آن وارد کرد اما از نگاه یک شهروند عادی، سلامت خودش و خانوادهاش باید در اولویت باشد؛ همانطورکه در نگاه یک سیستم توسعهیافته باید سلامت شهروندانش در اولویت قرار داشته باشد.
اما تابستانی که گذشت، روزانه شهروندان زیادی جان خود را بر سر ابتلا به کرونا از دست دادند، پنجمین اوج کرونایی در یکسالونیم گذشته تجربه شد و در شبکههای اجتماعی بسیاری اعتراض خود را به کمبود یا نبود واکسن اعلام کردند. آنچه این روزها خوشبختانه تا حدود زیادی برطرف شده و اکنون با وجود مراکز متعدد واکسیناسیون، عدهای تصمیم گرفتهاند واکسن نزنند و این خود حدیث مفصل دیگری است که بعید نیست تبعاتش دامن همه را در پاییز و زمستان بگیرد.
اما این ابهام در ذهن بسیاری هست که علت وقفه در واردات واکسن چه بود؟ چگونه آن روند تغییر یافته و اکنون با وفور واکسن مواجهیم؟
83 درصد واردات در 3 ماه گذشته
جدیدترین گزارش گمرک ایران حاکی از «ورود بیش از ۷۹.۳ میلیون دُز واکسن کرونا است که حدود ۸۳ درصد آن در سه ماه اخیر وارد ایران شده است».
در ایران برای خرید واکسن کرونا، چند مسئله وجود دارد. اولین موضوع تحریم گستردهای است که از سوی آمریکا و بهصورت یکجانبه بر ایران تحمیل شده اما تمام سازوکارهای اقتصادی و بانکی مرتبط با ایران را هدف قرار میدهد. از همین رو نه ارز چندانی برای مبادلات بهراحتی در دست کشور هست و نه هر کشوری که دارای واکسن باشد به ایران واکسن میفروشد؛ ازهمینرو، ایران تنها از طریق دورزدن تحریمها آنهم با خرید از برخی کشورهایی که حاضر به ریسک دورزدن تحریم هستند، میتواند واکسن دریافت کند. با این اوصاف آنچه به سرراستترین شکل میتوان گفت این است که با دورزدن تحریمها، هزینه تمامشده برای خریدار بیشتر شده و زمانیکه برای تحویل یک کالا طی میشود نیز بهمراتب ممکن است طولانیتر باشد.
معافیت تحریمی بیفایده آمریکایی
تجربه واکسن کرونا نشان داد معافیت تحریمی که آمریکا از آن صحبت کرد، کاملا بیفایده است و نهتنها مواد غذایی و داور در پروسه تحریم قرار دارد که واکسن کرونا نیز با همه خطرات همهگیربودن آن، از این قاعده مستثنا نماند. آنچه میتوانست واکسن کرونا یا دارو را از این چرخه مصون کند، فقط دستورالعملهای بانکی بود که هیچگاه از سوی واشنگتن به آن اشاره نشد.
با این اوصاف تنها چین بهعنوان کشوری باقی ماند که به ایران واکسن میدهد، چون در چند سال گذشته یکی از خریداران نفت ایران و صادرکننده کالا به ایران بوده و روند دورزدن تحریمها را هم پکن خوب بلد است و هم تهران. همین نکته در آمار گمرک ایران نیز بهخوبی خود را نشان میدهد؛ «بررسی جزئیات واردات واکسن حکایت از این دارد که بیشترین میزان مربوط به سینوفارم از چین با ۶۹ میلیون و ۷۲۶ هزار و ۳۹۶ دوز در ۳۶ مرحله است. همچنین از چین یکمیلیون و ۴۴۹ هزار و ۶۰۰ دوز واکسن آسترازنکا (کووکس) به ایران وارد شده است».
اما یک منبع مطلع دراینباره میگوید که روند خرید واکسن از چین نیز بهسادگی صورت نمیگیرد. کمیته شش نفرهای از مقامات مسئول دولتی و حزبی چین باید در مورد فروش واکسن به خریدار تصمیم بگیرند و جواب مثبت بدهند. همچنین از ثبت سفارش واکسن سینوفارم تا تحویل آن حدودا دو ماه طول میکشد.
با این توضیحات میتوان یکی از علل توقف در واردات واکسن کرونا در میانه ماههای تیر و مرداد را متوجه شد.
ایسنا در گزارشی مبنیبر آمارهای اعلامی گمرک نوشته است: «واردات واکسن کرونا به ایران از ۱۵ بهمنماه سال ۱۳۹۹ آغاز شد اما روند این واردات تا مردادماه سال جاری به کندی پیش رفت ولی از آن زمان تاکنون ورود واکسن تسریع شده است؛ بهطوریکه عمده واردات در همین مدت اتفاق افتاده است». آخرین گزارشی که معاون فنی گمرک ایران از وضعیت واردات واکسن اعلام کرده است، نشان میدهد که «تا هشتم مهرماه، ۷۹ میلیون و ۳۴۸ هزار و ۶۶۰ دوز واکسن در ۶۰ مرحله وارد ایران شده که در فاصله مرداد تا هشتم مهرماه ۸۳ درصد واکسنها وارد کشور شده است که این آمار برای شهریور و مهر به ۶۶ درصد میرسد. همچنین هشتدرصد در تیرماه، یک درصد خرداد، پنج درصد اردیبهشت، دو درصد فروردین سال جاری وارد شده و در سال گذشته نیز یک درصد در اسفند و کمتر از یک درصد نیز در بهمن ماه بوده است».
تغییر دولت و واردات واکسن
یک پارامتر مهم در این بین تغییر دولت در ایران است، مردادماه، حسن روحانی دولت را به ابراهیم رئیسی واگذار کرد و تیم کابینه او جایگزین دولتیهای سابق شدند. این سؤال قابل طرح است که آیا دولت روحانی نسبت به اهمیت واردات واکسن بیتوجه بوده است و جانهای بیشماری بهواسطه این بیتدبیری قربانی شدند و هزینه درمان زیادی به خانوادهها و نهایتا کشور وارد شد؟ یا اینکه بخشی از این واردات نتیجه رایزنیهای نهایی اعضای دولت قبل هستند. اگرچه مقامات کابینه دولت روحانی عمدتا گزارشدهی شفافی را در دستور کار نداشتند و بیشتر به فرافکنی مشکلات از خود به دیگران مشغول بودند اما دستکم پست اینستاگرامی محمدجواد ظریف در تاریخ 20 مرداد میتواند کمی به روشنشدن وضعیت کمک کند.
او که گویی از آخرین قطرههای صبر خود نسبت به تحمل هشت سال نادیده گرفتهشدن زحماتش داشت خرج میکرد، نوشت «نگذارید از سکوت پشیمان شویم و بپرسیم: اولین بار چه کسی در دولت بحث کرونا را مطرح کرد؟ چه پاسخی به او داده شد؟ کدام دستگاه پیشنهاد تمهید واردات واکسن از چین را در شهریور گذشته مطرح کرد؟ دقیقا همان کاری که بعد از آن تاریخ امارات (برای سینوفارم) و ترکیه (برای سینوواک) انجام دادند؟ چه کسانی گفتند مردم ما موش آزمایشگاهی نیستند؟ کدام وزیر واکسن اسپوتنیک را در سفرش از روسیه گرفت؟ چه کسانی به او حمله کردند و او سکوت کرد و کار را ادامه داد؟ کدام دستگاه به مهمترین تأمینکننده خارجی واکسن کشور هرروز حمله میکند؟ چه وزیری مجبور است از حیثیت خودش هزینه کند و برای مصالح مردم عزیز ایران حرفهای دوستان را رفعورجوع کند؟ کدام دستگاه تا امروز خرید و اهدای بیش از ۲۴ میلیون واکسن خارجی را تمهید کرده و واردات انبوه و مستمر را در هفتههای آینده مذاکره و نهایی کرده است؟».
اما با همین روایت نیز فاصله 24 میلیون واکسن تا 79 میلیون دوز واکسن، از مردادماه تا مهر را نشان میدهد.
یک مقام مطلع که از ابتدای واردات واکسن در جریان رایزنیها برای این کار بوده توضیح میدهد که روند داخلی واردات واکسن یک سر اداری است که با توجه به تحریم و کمبود ارز عمدتا فرایند طولانی میشود. از تهیه ریال تا تبدیل آن به ارز و انتقال به بانکی امن در کشور گیرنده و نهایتا تحویل واکسن. همه اینها در روند داخلی به چند نهاد مرتبط میشود، از وزارت امور خارجه تا وزارت بهداشت و بانک مرکزی و سازمان برنامه بودجه و ... .
در دولت جدید معاون رئیسجمهور تمام این هماهنگیها را برعهده گرفته و هر هفته در دو جلسه با حضور نماینده تمام نهادهای دخیل در امر واردات واکسن، هماهنگیها را اجرائی میکند و این یکی از علل تسریع در واردات واکسن در ماههای گذشته است.
البته این تنها عامل نیست، پیش از این شرکتهای تولید واکسن از جمله سینوفارم، با محدودیت تولید مواجه بودند و بخش زیادی از تولیداتشان در داخل کشورشان مورد استفاده بود. اما اکنون با واکسیناسیون بیشتر شهروندان کشورها، آنها میتوانند واکسن بیشتری بفروشند. علاوه بر این پیشتر در داخل کشور زمان زیادی از دست رفت تا واکسن داخلی تولید شود و نهایتا بدون توضیح مشخصی روند واکسن داخلی به سکوت نسبی گراییده است. همچنین تا زمان زیادی واکسن چینی مورد اعتماد برخی در کشور نبود ولی با گذراندن دوره کمبود واکسن، عدم استقبال از واکسن چینی کاسته شده است.
درحالیکه برخی هنوز منتظر واکسن فایزر هستند، مقام مطلعی به «شرق» میگوید هنوز خرید این واکسن قطعی نشده است و تغییری در وضعیت واردات واکسن فایزر ایجاد نخواهد شد.
پس بهتر است به توصیه پزشکان گوش بدهیم که بهترین واکسن، در دسترسترین آن است.