فرمانده هنگ مرزی ماکو در گفت‌وگو با «شرق» از کولبران و دیوار مرزی ترکیه می‌گوید؛
صادرات برق به ترکیه و بی‌برقی واحدهای هنگ مرزی ایران!
فرمانده هنگ مرزی ماکو گفتنی‌های بسیار داشت از کمبود امکانات برای جمع‌آوری پناه‌جوهایی که غیرقانونی از مرز رد می‌شوند و اینکه با وجود صادرات برق به ترکیه اما واحدهایی از مرزبانی، برق ندارد.
به گزارش روزنامه شرق، فرمانده هنگ مرزی ماکو هم مانند دیگر مسئولان آذربایجان غربی معتقد بود که این استان کولبر ندارد و افرادی که از مرز رد می‌شوند، کاسبکار مرزی یا همان قاچاقچی هستند؛ با این وضعیت مصاحبه در یک چالش افتاده بود و من ناگزیر بودم راهی پیدا کنم تا بگویم منظورم از کولبر همان روستایی‌هایی هستند که برای تأمین امرار معاش، چاره‌ای جز رفتن به سمت مرز ندارند. در گفت‌وگو با سرهنگ «شیرزاد حاجی‌زاده» سؤال‌های بسیاری در مورد مشکلات مناطق مرزی، به‌خصوص مسائل اقتصادی و همچنین در مورد مسئله شلیک به کولبرها، پیگیری خشونت‌های مرزبانی ترکیه و مسائل زیست‌محیطی که دیوار مرزی ترکیه برای ایران به‌وجود آورده است، داشتیم؛ فرمانده هنگ مرزی ماکو هم البته گفتنی‌های بسیار داشت از کمبود امکانات برای جمع‌آوری پناه‌جوهایی که غیرقانونی از مرز رد می‌شوند و اینکه با وجود صادرات برق به ترکیه اما واحدهایی از مرزبانی، برق ندارد.
برای ما اما دیدارهایی که بین هنگ مرزی ایران و والیان ترکیه برقرار می‌شود هم شگفت‌انگیز بود؛ اینکه کولبران ایرانی همچنان توسط پلیس مرزبانی این کشور همسایه کشته می‌شوند و نمی‌توان حتی حق دیه آنها را مطالبه کرد؛ چراکه والیان ترک که با مسئولان مرزبانی ما گفت‌وگو دارند، زیر نظر نهادهای سیاسی و پلیس مرزبانی ترک، که کولبران ما را هدف قرار می‌دهد، زیر نظر ارتش این کشور است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
با توجه به اینکه شهرستان ماکو یکی از معابر پناه‌جوهایی است که غیرقانونی از مرز رد می‌شوند، چه برنامه‌ای برای جلوگیری از این مسئله دارید؟
ماکو در واقع 226 کیلومتر با ترکیه مرز دارد که پیش از این مسائلی مانند ورود مهاجرین غیرقانونی و قاچاق در این منطقه بسیار زیاد بود اما ترکیه چند‌سالی است که برای جلوگیری از ورود اتباع خارجی و تردد عناصر تروریستی پ‌ک‌ک، دیوار مرزی احداث کرده که به دیوار امنیتی هم معروف است.
از زمانی که این دیوار احداث شده 95 درصد قاچاق در منطقه ما از بین رفته است و همچنین تردد اتباع خارجی؛ درواقع احداث این دیوار هم برای ترکیه نفع داشته و هم برای ما. الان قاچاق کالا، قاچاق احشام و قاچاق انسان در محدوده ما تا حد قابل‌توجهی کم شده است.
پیش از این قاچاق در این منطقه بسیار بالا بود؛ برای مثال تنها در مورد قاچاق انسان از سال 96 تاکنون 51 هزار نفر را در ماکو دستگیر کردیم. مگر ما چقدر نیرو داریم که بتوانیم جلوی چند‌هزار پناه‌جو را بگیریم.
وقتی تعداد پناهجوها برای عبور از مرز بیشتر می‌شود، مشکلات ما هم برای ساماندهی، اسکان و انتقال آنها هم خیلی بیشتر می‌شود؛ به‌خصوص در این یکی، دو سال اخیر که به‌خاطر شیوع ویروس کرونا، با وضعیت سخت‌تر هم شده، چراکه ممکن است پناهجوها مبتلا باشند، به‌خصوص پناه‌جوهای پاکستانی که ناقل ویروس دلتا بودند و بسیاری از مأموران ما هم به این ویروس مبتلا شدند؛ در این شرایط بسیاری از راننده‌های شرکت‌های مسافربری، پناهجوها را منتقل نمی‌کنند.
ضمن اینکه ترکیه گاه پناه‌جوهایی را که از مناطق دیگر مرزی وارد خاکش شدند، از درهای دیوار مرزی، به سمت ما می‌فرستند که ما سریع پناهجوها را از همان درها به ترکیه برمی‌گردانیم، به‌خاطر اینکه پناهجوها از منطقه ما عبور نکردند و ترکیه نباید آنها را به منطقه ما بفرستد.
الان 130 کیلومتر از این دیوار امنیتی احداث شده و ترکیه در‌حال آماده‌سازی برای احداث 80 کیلومتر دیگر است.
بنابراین باید گفت احداث دیوار توسط ترکیه، سبب شده است که پناهجوها به‌جای ماکو از یک مناطق دیگر مانند خوی و چالداران عبور کنند و مشکلات در آن مناطق چندین‌برابر بیشتر شود، پس احداث این دیوار چندان هم به نفع ما نبوده است.
بله دقیقا در مناطق دیگر مشکلات خیلی بیشتر شده است. درواقع عبور پناهجوها در ماکو کم شده اما در خوی خیلی بیشتر شده است. در این شرایط حتی هزینه‌ها برای ساماندهی پناهجوها بیشتر نشده و امکانات هم بسیار کم است.
الان برای انتقال اتباع خارجی که برای عبور غیرقانونی از مرز دستگیر می‌شوند، حتی یک ریال اعتبار در نظر گرفته نشده و ما برای اسکان موقت و انتقال مشکلات بسیار است.
با توجه به اینکه در سال‌های اخیر تغییرات سیاسی در خاورمیانه و به‌خصوص در کشورهای همسایه مانند افغانستان، سبب افرایش ورود پناهجوها به مرزهای غربی کشور ما شده است، هیچ برنامه ویژه، اعتبار یا دستورالعمل خاصی در این مورد مصوب شده است؟
در این مورد گزارش زیادی دادیم و از طرف فرمانداری ماکو هم برای شورای تأمین استان بسیار پیگیری صورت گرفته اما فعلا اقدامی انجام نشده است.
مسئله دیگر در استان شما مسئله کولبران است، بسیاری از این افراد ازسوی ترکیه مورد هدف قرار می‌گیرند.
ما اصلا کولبری نداریم، قبلا در پیرانشهر و سردشت کولبری بود اما از ارومیه به بالا کولبر نداریم. اگر افرادی به سمت مرز کالا ببرند، قاچاقچی هستند که به‌خاطر احداث دیوار مرزی الان این موارد هم کم شده است.
در تعریف رسمی کولبر ندارید اما اینجا بی‌کاری زیاد است و بسیاری از روستایی‌ها چاره‌ای ندارند که کالاهای کمی مانند چند باکس سیگار را به آن‌سوی مرزها برسانند و بفروشند، این در تعریف شما چیست؟
اینها کاسبکار هستند و کارشان قاچاق است.
نیروهای مسلح مرزی در چه شرایطی اجازه شلیک به افرادی را دارند که غیرقانونی از مرز رد می‌شوند؟
ما منطقه‌ای داریم به نام منطقه ممنوعه مرزی که مشخص شده است و غیر از نیروهای مرزبانی کسی حق ورود به آن مناطق را ندارد.
منطقه ما در دامنه آرارات است و در هوای مه‌آلود گروه‌های تروریستی در پوشش اتباع خارجی یا کاسبکار مرزی به سمت مرز ما می‌آیند، در این شرایط نیروهای ما برای کنترل مرز باید عوامل تروریستی را تشخیص دهند و مانع ورود آنها شوند اما به‌طورکلی ما به نیروها اعلام کردیم که به اتباع خارجی شلیک نکنند. تا به الان هم در این مورد اشتباهی رخ نداده است و پیش نیامده که به پناهجوها تیراندازی شده باشد.
به کولبرها چطور؟ منظورم همان افرادی است که شما به آنها می‌گویید کاسبکار مرزی. افراد شما اگر فردی را ببینند که مثلا چند باکس سیگار همراهش هست، آیا دستور دارند شلیک کنند یا با این افراد با ملاحظات برخورد می‌کنند؟
ملاحظات انجام می‌دهیم، نیروها اجازه تیراندازی به کاسبکارهای مرزی را هم ندارند. درواقع تا زمانی‌که از افراد به ما تهدید یا آسیبی وارد نشود، به سمت کسی شلیک نمی‌کنیم. البته برای دستگیری افرادی که غیرقانونی وارد منطقه ممنوعه می‌شوند، تیراندازی هوایی داریم، ایست داریم و فرد متخلف را دستگیر می‌کنیم اما اگر به سمت نیروها تیراندازی نشود، ما تیراندازی نمی‌کنیم. افراد ما کاملا در این زمینه توجیه هستند.
قبول دارید که وضعیت بی‌کاری و مشکلات اقتصادی در منطقه شما تعداد افراد کولبر یا همان کاسبکار و یا قاچاق‌بر انسان را بیشتر کرده است؟
بله این در همه‌جا محسوس است، بی‌کاری و مشکلات اقتصادی.
وقتی یک نفر در کلان‌شهری مانند تهران بی‌کار باشد، خیلی متفاوت است با فردی که در منطقه‌های دورافتاده مانند روستاهای حاشیه مرز، بی‌کار باشد، می‌دانم که ماهیت مرزبانی حل مشکلات اقتصادی نیست اما می‌شود دیدگاه شما نسبت به وضعیت اقتصادی افرادی را که در محدوده تحت کنترل شما هستند، بدانم؟
صددرصد در مورد روستایی‌هایی که در محدوده کنترل ما هستند، شناخت داریم و از نزدیک با آنها در ارتباط هستیم.
ارتقای تعاملات با مرزنشین‌ها یکی از راهبردهای ما است که در این رابطه با دهیار و شورای روستاها و بسیاری از افراد معتمد روستاها در ارتباط و تعامل هستیم. حل مشکلات و حفظ استیلای حقوق مرزنشین‌ها یکی از وظایف مرزبانی است که برای آن یک بخش جداگانه در هر پاسگاه مرزی داریم و فایلی برای جمع‌آوری مشکلات در این بخش‌ها تبیین شده است.
برای مثال ممکن است به‌خاطر حادثه‌ای آب یا برق یک روستا قطع شود یا جاده یک روستا خراب شود، این موارد به فرمانداری یا سازمان مرتبط گزارش و پیگیری می‌شود.
به نظر می‌رسد بسیاری از مشکلات در منطقه شما درخصوص کشور همسایه است، مانند تیراندازی به افراد کاسبکار یا همان کولبرها، درحال‌حاضر گفت‌وگویی با مسئولان ترکیه برای حل مشکلات وجود دارد؟
منطقه ما با استان‌های حاکاری، آغری، ایغدیر و وان هم‌مرز است و من با والیان این مناطق ارتباط دارم. سالی دو مرتبه به هر‌کدام از این منطقه‌ها می‌روم و درباره موضوعات مختلف گفت‌وگو می‌کنیم. والیان هر منطقه در ترکیه اختیارات یک استاندار را دارند. در پروتکل 1337 قید شده است که فرمانده ژاندارمری وقت هم‌ردیف است با والی در ترکیه و برای حل مشکلات مرزنشین‌ها و مسائل دو کشور تا حد فاصل 50 متری، باید با هم در تعامل و ارتباط باشند و دو طرف موظف به حل مشکلات در این محدوده هستند.
البته درحال‌حاضر به‌خاطر شیوع ویروس کرونا، دیدارها کمتر شده است اما همچنان در ارتباط هستیم و مکاتبات زیادی برای حل مسائل بین ما و طرف ترک وجود دارد. در این راستا باید گفت که از اول سال جاری بیش از 20 فقره اعتراضات را در ارتباط با موضوعات مختلف، کتبا ارسال کردیم.
این اعتراضات در چه زمینه‌هایی بودند؟
موضوعات مختلفی بودند که درباره قاچاق انسان و عناصر تروریستی بیشتر بوده است؛ اعتراض ما به‌خاطر این است که ترکیه مرزهایش را حفظ نکرده است و عناصر تروریستی به سمت ما می‌آمدند و با نیروهای ما درگیر می‌شدند، عملیات زیادی در رویارویی با عناصر تروریستی صورت گرفت و بسیاری از نیروهای ما شهید شدند.
موارد دیگر در ارتباط با مسائل محیط زیست بوده است؛ برای مثال در ارتباط با رودخانه چهارسو که چشمه‌هایش در خاک ترکیه است و امسال به‌خاطر خشک‌سالی، روستایی‌های ترکیه، راه آب را بسته بودند و رودخانه در سمت ایران خشک شده بود که با اصرار و پافشاری ما این مسئله حل شد و حق آب ایران پس گرفته شد.
در ارتباط با دیوار مرزی ترکیه چقدر ارتباط و گفت‌وگو صورت گرفت؟ با توجه به اینکه اکنون مشکلات زیست‌محیطی بسیاری از جمله تلف‌شدن حیوانات و تغییر مسیر آب و بروز سیلاب در مناطق کشاورزی ایران، به وجود آمده است؟
در این مورد باید پیش‌تر سازمان محیط زیست، وزارت کشور و نهادهای دیگر حساس می‌شدند که اساسا چرا در دامنه آرارات دیوار احداث کردند. تاکنون مشکلات زیست‌محیطی زیادی این دیوار به وجود آورده است، از جمله اینکه در زمان بارندگی، انباشت آب در پای این دیوار و سیلاب و تخریب در طرف ایران به وجود آمده است، درحالی‌که در بسیاری از موارد اصلا در ایران بارندگی صورت نگرفته بود و بارندگی در ترکیه موجب سیلاب در طرف ایران و رسوب چشمه ثریا شده بود که البته با درخواست ما لایروبی در این منطقه انجام شد.
در مورد دیگر ما درخواست کردیم که ابتدای دیوار که نزدیک چشمه ثریا است، دیوار بتونی نباشد و با فنس ساخته شود؛ چراکه دیوار بتونی سنگین است و به حفرهای زیرزمینی آسیب وارد می‌کند که ترکیه اول نمی‌پذیرفت اما با اصرار ما قبول کرد و الان شما می‌بینید که چند کیلومتر ابتدای این دیوار با فنس احداث شده و بعد دیوار بتونی می‌شود.
دیدارهایی که با مسئولان ترکیه صورت می‌گیرد، در سطح دیدارهای نظامی بین دو هنگ مرزی است؟
نه، براساس پروتکل، این دیدارها بین والیان ترکیه و ژاندارمری ایران صورت می‌گیرد. درواقع سمت آنها سیاسی هستند و از طرف وزارت کشور انتخاب می‌شوند و طبق قوانین ما، مرزبانی و فرماندهان هنگ مرزی از طرف ایران در این دیدارها حضور دارند.
آیا هیچ‌وقت درباره برخورد پلیس مرزبانی ترکیه با پناهجوها اعتراضی داشتید؟
بله، بسیار در این مورد ما به ترکیه اعتراض کردیم و گفتیم که چرا پناهجوها را گاهی بدون لباس و مجروح به سمت ایران می‌فرستند.
درباره شلیک به کولبران ایرانی آیا اعتراض یا پیگیری صورت گرفته است؟
بله بسیاری از افرادی از ایران که شما می‌گویید کولبر و ما می‌گوییم کاسبکار، متأسفانه بر اثر تیراندازی نیروهای ترک کشته یا زخمی شدند که ما اعتراض کردیم و خواستار دیه این افراد شدیم اما والیان در حد تصمیم‌گیری در این موارد نیستند و باید وزارت امور خارجه یا نهادهای دیگر در این کشور دستور دهند.
به عنوان آخرین سؤال؛ به نظر می‌رسد ما و ترکیه دغدغه‌ها و مشکلات یکسانی داریم اما تجهیزات نظامی آنها در مرز خیلی بیشتر و پیشرفته‌تر از تجهیزات ماست، دلیل این مسئله چیست؟
مهم‌ترین دلیل این است که در ایران کنترل مرز به دست نیروهای ژاندارمری است الان هم نیروی انتظامی در مرزبانی است اما در ترکیه، مرزها به دست ارتش ترکیه است، ارتش ترکیه هم با توپ و تانک مرزها را کنترل می‌کند. البته ارتش ترکیه بیشتر در شرق کشورش خود را نشان می‌دهد و در قسمت‌های دیگر بیشتر مرز آبی دارد و نیازی ندارد که ارتش را آنجا بگذارد و در دریاهای سیاه، مرمره، اژه یا مدیترانه نیازی به تجهیزات زیاد ندارد اما در شرق در سوریه، عراق و ایران مرز خاکی دارد. ضمن اینکه ترکیه عضو ناتو هم هست و از امکانات به‌روز و پیشرفته نظامی استفاده می‌کند.
اما ایران هیچ‌کدام از این موارد را ندارد و البته مشکلات بسیاری هم دارد؛ بسیاری از مسائل واقعا ناراحت‌کننده هستند؛ از جمله اینکه ما به ترکیه برق صادر می‌کنیم و می‌بینیم که دیوار مرزی ترکیه مانند اتوبان‌های تهران در شب، چراغانی و کاملا روشن است اما تعدادی از واحدهای ما در مرز فاقد برق هستند. واقعا از مسئولان می‌خواهیم که نگذارند سربازهای ما در مقابل نیروهای کشورهای دیگر احساس کمبود کنند.