اصل «پیشگیری» و فصل ششم منشور نباید دلبخواه اعمال شود

مجید تخت روانچی در سخنانی در شورای امنیت سازمان ملل درخصوص دیپلماسی پیشگیرانه گفت: حفظ صلح و امنیت از طریق پیشگیری پارادایم غالب در منشور سازمان ملل است.

متن سخنان نماینده دائم ایران در سازمان ملل بدین شرح است:

«پیشگیری»، امروزه نیز به همان اندازه سال ۱۹۴۵ که بنیانگذاران این سازمان آن را به عنوان اصل بنیادین در حفظ صلح و امنیت بین المللی مبنا قرار دادند، معتبر و مفید است. یک سؤال کاملاً مرتبط اما این است که در انجام وظایف خود، شورای امنیت چقدر در اعمال این اصل موفق بوده است؟

بررسی اجمالی عملکرد شورای امنیت نشان می دهد با اینکه این نهاد موظف به استفاده از پیشگیری و روشهای مسالمت آمیز تحت فصل ششم منشور بوده، از این اصل به ندرت استفاده کرده است، و حتی در برخی زمانها، به گونه ای با وظایف خود تحت فصل ششم رفتار کرده که گویا اصلاً آنها وجود ندارند.

برعکس، این نهاد مکرراً، با شتاب و بیش از حد به اقدامات قهر آمیز تحت فصل هفتم منشور متوسل شده است، بدون آنکه از اختیارات خود تحت فصل ششم منشور حتی استفاده کرده باشد؛ چه رسد به اینکه به لحاظ منطقی و قانونی، باید آنها را اجرا و از ناکافی بودن آثر آنها اطمینان حاصل کرده بوده باشد.

در بسیاری از موارد، این روند به وخامت بیشتر اوضاع، نقض حاکمیت و تمامیت ارضی دولتها، نقض حقوق بشر جمعی یک ملت و مانند آن منجر شده است.

این موارد هنگامی که با عوامل دیگری مانند تصمیمات فراقانونی شورا یا سوء استفاده از این نهاد توسط برخی اعضای دائمی آن ترکیب شده اند، به طولانی شدن بیشتر درگیریها منجر گردیده اند.

در مجموع، روند برای حفظ صلح و امنیت بین المللی زیانبار بوده و بنابراین باید معکوس گردد.

اختیارت شورا تحت فصل هفتم منشور، از جمله تحریمها، باید تنها به عنوان آخرین راه و آن هم در صورت ضرورت و پس از اثبات ناکافی بودن اعمال تمام روشهای حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات، اعمال شوند.

در انجام وظایف خود، شورای امنیت باید برای «پیشگیری» و توسل به اقدامات غیر قهرآمیز تحت فصل ششم منشور اولویت قائل گردد.

با این حال، اصل «پیشگیری» و فصل ششم منشور هر قدر هم که مهم باشد، نمی تواند و نباید به صورت دلبخواه اعمال شود. بلکه باید همواره با احتیاط، به شیوه ای هوشمندانه و در تطابق کامل با نص و روح منشور و حقوق بین الملل اعمال گردد.

طبق ماده ۳۳ منشور، مسئولیت حل و فصل هر گونه اختلاف بین المللی، که تداوم آن ممکن است حفظ صلح و امنیت بین المللی را به خطر اندازد، در درجه اول، کاملاً به عهده طرفهای مورد نظر است. بنابراین، این اصل باید کاملاً توسط شورا مورد احترام قرار گرفته و به دقت رعایت شود.

مهمتر از آن، اختیارات شورا تحت فصل ششم هرگز نباید برای بررسی مسائلی که اساساً به صلاحیت داخلی دولتها مرتبط است یا برای بررسی وضعیت هایی که ادامه آن صلح و امنیت بین‌المللی را به خطر «نمی‌اندازد»، یا برای نقض یا تضعیف حاکمیت، تمامیت ارضی و استقلال سیاسی دولتها مورد استفاد قرار گیرد.

شورای امنیت و سایر ارکان اصلی سازمان ملل متحد باید «پیشگیری» را به عنوان رویکرد اصلی خود اتخاذ کنند و با رعایت کامل اختیارات خود و اصول مندرج در منشور، برای تحقق کامل و مؤثر اهداف و اصول سازمان و منافع مشترک ملت‌ها تلاش کنند.