خشک‌سالی زمینه آسیب بیشتر در زلزله بم

زلزله بم به بزرگای 6.5 در ساعت 5:28 بامداد پنجم دی‌ماه 1382 شهر بم و نواحی اطراف آن را لرزاند. شهرستان بم در جنوب شرقی ایران در 180کیلومتری مرکز استان کرمان از تاریخی‌ترین شهرهای ایران با قدمت حدود هفت‌هزارساله تمدن و میراث فرهنگی است. خانه‌های بم بیشتر سنتی، خشتی، آجری و غیرتاب‌آور بود و به همین دلیل خانه‌های زیادی در برابر زلزله آسیب‌پذیر بودند. استان کرمان از مناطق مهم دچار خشک‌سالی شدید در ایران از حدود سال 1377 بوده است. دولت و هلال‌احمر تا زمان وقوع زلزله در برخی از برنامه‌های کمک به خشک‌سالی مشارکت داشتند. هلال‌احمر با حمایت برخی خیرین اقدام به توزیع اقلام غذایی بین آسیب‌دیده‌ترین جمعیت از خشک‌سالی در کرمان و 9 استان دیگر کرده بود. خشک‌سالی و اثرهای اجتماعی-اقتصادی آن به آسیب‌پذیری بم و کل استان کمک کرد. مجموع دو سانحه طبیعی خشک‌سالی و البته زلزله ظرفیت مردم را برای آمادگی و واکنش به بحران تضعیف کرد. این امر نیاز مردم به کمک‌های فوری بشردوستانه را در زمان وقوع زلزله چند برابر کرد. جمعیت بم در شب حادثه زلزله پنجم دی‌ماه 82 حدود 80 هزار نفر و در کل منطقه حدود 200 هزار نفر تخمین زده شد. در زلزله بم بیش از 80 درصد شهر ویران شد یا به‌شدت آسیب دید. این زلزله سانحه‌ای بود که ترکیب آن با خشک‌سالی، قرارگرفتن در منطقه‌ای منزوی با فروپاشی ناگهانی زیرساخت‌های اجتماعی موجب تعداد زیاد تلفات انسانی شد و وضعیت را بسیار پیچیده کرد. دو‌سال‌و‌نیم بعد از زلزله بم در تیرماه 1385 اعلام شد که ۱۰ روستا در بخش فهرج از توابع شهرستان بم، به علت خشک‌سالی‌های پی‌درپی، خالی از سکنه شده است. فهرج با جمعیت ۴۳ هزار نفری در ۶۵کیلومتری شرق بم واقع است. بر اثر خشک‌سالی و توفان‌های شن از ۶۵ قنات موجود در این بخش ۱۲ قنات خشکید و بقیه نیز با کاهش شدید آب روبه‌رو شدند. در نیمه دهه 80 شمسی از چهارهزارو ۵۲۷ هکتار نخلستان بخش فهرج بیش از ۵۰۰ هکتار خشکیده و بقیه نیز دچار بحران شدید بی‌آبی و توفان شن شدند. از هفت هزار هکتار زمین کشاورزی و باغ‌های مرکبات این بخش هم به علت کم‌آبی و وجود شن‌های روان بیش از دو هزار هکتار رها شد. بخشی از تبعات خشک‌سالی‌ها روی‌آوردن برخی اهالی و همچنین مهاجران به قاچاق مواد مخدر و سوخت و تبعات اجتماعی، فرهنگی و امنیتی آن بوده است. سد نساء بم نخستین و بزرگ‌ترین سد سنگریزه‌ای با رویه بتنی در ایران است. این سد در فاصله ۸۰کیلومتری شهر بم و ۲۸۰کیلومتری کرمان است. حجم مفید مخزن سد ۱۶۸ میلیون مترمکعب و متوسط آورد سالانه آن ۱۱۰ میلیون مترمکعب است.

این سد به منظور تأمین بخشی از آب کشاورزی، صنعت و شرب شهرهای بم و بروات احداث شده است. شش میلیون مترمکعب از آب سد در صنعت، ۳۹ میلیون مترمکعب به منظور تأمین آب شرب و ۴۲ میلیون مترمکعب آب در بخش کشاورزی و ۲۲ میلیون مترمکعب برای برگشت به محیط استفاده می‌شود. مدیر آب منطقه‌ای کرمان در پایان شهریور 1400 گفت سد نساء در بم برای بهره‌مندی مردم شهرهای بم و بروات از آب ذخیره‌شده در بخش‌های کشاورزی، شرب و صنعت ساخته شده است و اجرای کامل خط انتقال آب از این سد به این شهرها اهمیت بالایی دارد، ولی این کار هنوز انجام نشده است. سالانه ۷۰ میلیون مترمکعب از آب ذخیره این سد -در صورتی که بارندگی کافی باشد و آب به اندازه کافی ذخیره شود- باید در کشاورزی مصرف ‌شود. استان کرمان با متوسط بارندگی ۱۲۸ میلی‌متر در سال منطقه‌ای خشک است، ولی در سال‌های آبی اخیر این میزان به سختی به ۵۰ میلی‌متر بارندگی رسیده است. برداشت آب از منابع آب عمدتا زیرزمینی این استان ادامه دارد. مردم شهر بم 18 سال بعد از زلزله پنجم دی‌ماه 1382 هم‌اکنون با مشکل بزرگ بی‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.