برق رایگان مشروط
شرق: «برق مجانی»، وعده‌ای است كه رضا اردكانیان به مشتركان كم‌مصرف داده است. بر‌اساس اعلام وزارت نیرو برق 30 میلیون ایرانی كه هشت‌و‌نیم میلیون خانوار را شامل می‌شود، قرار است رایگان شود و این افراد پولی برای خدمات دریافتی از شبكه برق كشور پرداخت نخواهند كرد. مشروط به آنكه ميزان مصرف افزايش نيابد. ايده‌اي كه لازم است شكافته شود و جامعه از كم‌وكيف آن بيشتر بداند. محمد‌حسن متولی‌زاده، مدیر‌عامل توانیر، به «شرق» می‌گوید: هدف از ارائه ایده برق مجانی، تقویت و آموزش مدیریت مصرف و تشویق مشتركان كم‌مصرف است. او اضافه می‌كند: اگر در مصرف برق گروه‌های مشمول برق رایگان افزایشی رخ دهد، برای آنها قبض برق صادر خواهد شد. متولی‌زاده پیش‌بینی می‌كند: با این ایده 10 درصد در مصرف برق خانگی كه سالانه صد هزار كیلووات ساعت است، صرفه‌جویی خواهد شد و نیازی به ساخت نیروگاه جدید نخواهیم داشت. «برق امید»، ایده‌ای است كه از سوی وزارت نیرو مطرح شده است؛ گرچه رضا اردكانیان وقتی در نخستین روزهای روی‌كار‌آمدنش با چالش مجانی اعلام‌شدن برق مدارس از سوی مجلس روبه‌رو شد، مخالفت خود را با این ایده اعلام كرد. در آن زمان اردكانیان در نشستی خبری به خبرنگاران اعلام كرد كه این ایده باعث افزایش مصرف برق در مدارس می‌شود. به‌همین‌دلیل به همراه زنگنه -كه او هم باید پول گاز ارائه‌شده از مدارس را نمی‌گرفت- با وزیر آموزش و پرورش جلسه مشترك برگزار كردند و آمادگی خود را برای پرداخت پول قبوض صادرشده از بودجه وزارتخانه‌های متبوعشان اعلام كردند. قصدشان از این پیشنهاد این بود كه با این شیوه، علاوه بر كمك به آموزش و پرورش، صدور قبض خدمات مدارس قطع نشود تا اهالی مدرسه هم بدانند كه باید در مصرف صرفه‌جویی كنند. حالا اما اردكانیان، ایده برق مجانی را مطرح می‌كند. ایده‌ای كه البته تفاوت‌هایی با مجانی‌اعلام‌شدن برق مدارس دارد؛ زیرا اگر میزان مصرف برق خانوارهایی كه برقشان رایگان اعلام شده، تغییر كند، برای آنها قبض صادر خواهد شد؛ اما مشكل اینجاست كه مصرف‌كننده‌ای كه كنتور هوشمند ندارد، اصلا متوجه نمي‌شود كه مصرف برقش از حد مجاز عبور كرده است یا نه. افراد فقط در انتهای هر دوره با صدور یا عدم صدور قبض برق توسط وزارت نیرو می‌فهمند كه آیا درست مصرف كرده‌اند یا اینكه مصرف بیش از استانداردهای مد‌نظر وزارت نیرو بوده است. جدیدترین تصمیم‌ها درباره برق مجانی ابعاد ایده برق مجانی توسط وزارت نیرو در حال تشریح در سطح رسانههاست اما فعالان صنعت برق به‌درستی نمی‌دانند كه این طرح چه مزیت‌هایی برای این صنعت به همراه دارد. آن‌طور‌كه مصطفی رجبی‌مشهدی، سخنگوی صنعت برق، به ایسنا گفته است در جلسه كمیسیون انرژی مجلس تصویب شده كه مشتركان كم‌مصرف در سكونتگاه‌های غیر‌دائم شامل تخفیف صد‌درصدی نشوند؛ یعنی ویلاها و اقامتگاههای فصلی در این طرح جا نمی‌گیرند. به گفته سخنگوی صنعت برق در اولین فرصت و حداکثر یک ماه آینده از طریق پیامکی که برای مشترکان ارسال می‌شود، وضعیت مصرف به آنها گزارش خواهد شد تا از میزان مصرف خود و قرار‌گرفتن در دسته‌بندی خوش‌مصرف، کم‌مصرف یا پر‌مصرف مطلع شوند. این طرح از ابتدای آبان اجرائی می‌شود. سخنگوی صنعت برق مي‌گويد كه ایده برق مجانی اگرچه منجر به کاهش درآمدهای صنعت برق می‌شود؛ اما به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده که تأثیر این اصلاح مصرف در کاهش میزان سرمایه‌گذاری‌ها بتواند این مسئله را جبران کند. گذر از پیك بار با اقدامات تشویقی به گواه آمارهای مركز پژوهش‌های مجلس، سرمایه‌گذاری در صنعت برق روندی نزولی دارد. آیا با ایده برق مجانی می‌توان این نقیصه را جبران كرد؟ با اجرای چنین طرحی چقدر می‌توان به برنامه‌های مدیریت مصرف دلخوش بود و به چه میزان در مصرف برق صرفه‌جویی می‌شود؟ محمد‌حسن متولی‌زاده، مدیر‌عامل توانیر، در گفت‌وگو با «شرق» طرح برق امید را گامی در راستای مدیریت مصرف و بهینه‌سازی مصرف اعلام می‌كند. او می‌گوید: صنعت برق دو سال پیاپی با اجرای طرح‌های تشویقی توانسته است پیك بار را كنترل كند؛ در‌حالی‌كه ایران در سال 97 خاموشی برنامه‌ریزی‌شده را تجربه كرده بود و در سال‌های 98 و 99 نیز بخش صنعت به‌ویژه شهرك‌های صنعتی از افزایش ساعات خاموشی شاكی بودند؛ اما مدیر‌عامل توانیر تأكید می‌كند: دو سال است كه خاموشی برنامه‌ریزی‌شده نداریم و ساعات خاموشی‌ها محدود و ناشی از حوادث بوده است. به گفته او با اقدامات توانیر، امسال پیك بار در حد یك درصد كنترل شده و رشد مصرف سالانه بیش از 11 درصد بوده است. البته برخي بر اين باورند كه افزايش 11درصدي مربوط به ماينرهاست. مدیریت مصرف به جای ساخت نیروگاه مدیر‌عامل توانیر اجرای برنامه مدیریت مصرف را گامی برای جلوگیری از سرمایه‌گذاری صد هزار میلیارد تومانی برای ایجاد یك نیروگاه پنج هزار مگاواتی اعلام می‌كند. او می‌گوید: در تابستان گذشته بخش كشاورزی با چهار ساعت همكاری 20 ساعت برق رایگان دریافت كرد یا به صنایع برق 350 میلیارد تومان در این سال پاداش همكاری در قالب برق نیم‌بها داده شد. متولی‌زاده می‌گوید: افزایش تعداد كنتور هوشمند 120 هزار مشترك بزرگ به 294 هزار، نشان‌دهنده افزایش استقبال مردم از طرح‌های مدیریت مصرف است. صرفه‌جویی 10 درصدی در بخش خانگی مدیر‌عامل توانیر پیش‌بینی می‌كند كه با اعمال تخفیف صد‌درصدی برای مشتركان كم‌مصرف خانگی (برق مجانی) 10 درصد در مصرف برق این بخش صرفه‌جویی شود. بخش خانگی سالانه صد هزار كیلووات ساعت برق مصرف می‌كند. كل مصرف برق كشور در ایام پیك 58هزار‌و 254 مگاوات است. انرژی مصرفی در طول سال هم نزدیك به 300 میلیارد كیلووات ساعت است. او با تأكید بر اجرای برنامه‌های آموزشی برای اعمال مدیریت مصرف در خانه‌ها، می‌گوید: از‌آنجایی‌كه صورت‌حساب‌های ما پلكانی است، مشتركان خوش‌مصرف و پر‌مصرف به هر میزان كه در طرح ما شركت كنند، به میزان دو برابر آن صورت‌حساب‌ها كاهش می‌یابد. متولی‌زاده داشتن كنتور هوشمند برای اجرای طرح برق مجانی را هم ضروری نمی‌داند. به گفته او همه خانه‌ها كنتور دارند و مصرف آنها اندازه‌گیری می‌شود. به‌زودی به همه مشتركان اطلاع می‌دهیم كه جزء كدام دسته هستید. از كم‌مصرف‌ها تشكر می‌كنیم و می‌گوییم چه كار كنند كه كم‌مصرف بمانند. به خوش‌مصرف‌ها و پرمصرف‌ها هم اعلام می‌كنیم و آموزش می‌دهیم كه چه كارهایی می‌توانید برای كاهش مصرف انجام دهید. این كارها، كم‌هزینه و ساده است. او تأكید می‌كند: اگر كم‌مصرف‌ها از الگوی مصرف خارج شوند، برای آنها قبض صادر می‌شود. برای اطلاع‌رسانی در زمینه مدیریت مصرف هم به‌زودی سایتی راه‌اندازی می‌كنیم. بدهی 10 هزار میلیارد تومانی وزارت نیرو به نیروگاه‌ها وزارت نیرو در حالی قرار است به بخشی از جامعه برق مجانی ارائه دهد كه تولیدكننده اصلی برق بخش خصوصی است. پرویز غیاث‌الدین، دبیر سندیكای تولیدكنندگان برق، در گفت‌وگو با «شرق» اعلام می‌كند: 60 درصد برق تولیدی از طرف بخش خصوصی تأمین می‌شود. به‌این‌ترتیب طبیعی است كه بخش خصوصی مایل نیست كالای خود را رایگان در اختیار كسی قرار دهد اما دبیر سندیكای تولیدكنندگان برق می‌گوید: ما برق خود را به وزارت نیرو می‌فروشیم و پول آن را دریافت می‌كنیم. كاری هم نداریم وزارت نیرو چگونه این برق را به مشتریان عرضه می‌كند. او درباره ایده برق مجانی بیان می‌كند: ما درباره ابعاد این پروژه اطلاعاتی در دسترس نداریم. برق تعدادی كه نمی‌دانیم چقدر است، رایگان خواهد شد. نمی‌دانیم مدیریت مصرف چقدر است و باید درباره این مسائل شفاف توضیح بدهند تا بعد بشود اظهار نظر كرد. غیاث‌الدین حجم مطالبات بخش خصوصی از وزارت نیرو را بیش از 10 هزار میلیارد تومان اعلام می‌كند. به گفته او، قاعده این است كه وقتی كالایی را می‌فروشید، پولش را در یك مهلت معینی بگیرید؛ مثلا با 20 روز یا یك ماه تأخیر پول آن را دریافت كنید؛ اما 10 هزار میلیارد تومان، بدهی انباشته‌شده بخش تولید است. او قیمت خرید برق را عادلانه نمی‌داند. دبیر سندیكای تولیدكنندگان برق عنوان می‌كند: نیروگاه‌داران اعتقاد دارند كه با عددی كه وزارت نیرو برق را خریداری می‌كند، هزینه‌هایشان تأمین نمیشود. او ادامه می‌دهد: قیمت تمام كالاها از سال 93 به بعد 10 تا 15 برابر بیشتر شده است. در شش ماه گذشته خیلی كالاها گران شده است. پراید 10 میلیونی به 110 میلیون رسیده است. قیمت خرید برق از نیروگاه‌ها از سال 93 تاكنون كمتر از 50 درصد رشد كرده است. مخالفت با عرضه خدمات رایگان علی سیاسی‌راد، مشاور سندیكای برق، در گفت‌وگو با «شرق» بیان می‌كند: از نظر اصولی با مجانی‌كردن خدمات مخالفم. او ادامه می‌دهد: تولید برق یك هزینه‌ای دارد. صنعت برق سال‌هاست دچار بی‌تعادلی اقتصادی شده و این مسئله جدی است. دخل‌و‌خرج این صنعت به هم نمی‌خورد. یكی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مشكلات صنعت برق، نبود تعادل منابع و مصارف است و عمده منابع مالی این صنعت از محل فروش برق به دست می‌آید. به گفته او وقتی برق را مجانی می‌كنید، باید مراقب باشید میزان مصرف كنترل شود. مسئله بهینه‌سازی انرژی بسیار مهم است. سال‌هاست برای كنترل و بهینه‌سازی مصرف انرژی در كشور هزینه می‌شود. وعده انتخاباتی؟ آيا ایده برق مجانی عملی است؟ زیرا هیچ‌كس قدر كالای رایگان را نمی‌داند؛ اما شاید ترس از بازگشت قبض‌ها كمی در مصرف تأثیرگذار باشد. با‌وجود‌این برخي از كارشناسان ایده برق مجانی را نمی‌توانند در چارچوب‌های اقتصادی تحلیل كنند. گرچه مديرعامل توانير معتقد است كه اين ايده در راستاي كاهش مصرف است و به تعبيري اقتصادي است. البته برخي هم اين ايده را به انتخابات رياست‌جمهوري پيوند مي‌زنند و آن را سياسي مي‌بينند. كمی بعد از آنكه حسین مرعشی از اعلام آمادگی رضا اردكانیان برای كاندیداتوری در كارزار انتخاباتی 1400 رونمایی كرد، ایده برق رایگان هم مطرح شد. حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهور هم در گفت‌وگو با اندیشه پویا، اردكانیان را گزینه مناسب ریاست‌جمهوری آینده می‌داند. این اظهار‌نظرها شائبه‌هایی را در زمینه ارتباط این ایده با رقابت‌های ریاست‌جمهوری سال آینده ايجاد كرده است؛ اما باید منتظر ماند و دید كه آیا اين هم‌زمانی تصادفي بود ایا ایده برق مجانی می‌تواند مصرف لجام‌گسیخته برق را كنترل كند و صرفه اقتصادی هم دارد يا خير.