اختلاف بر سر عادیسازی روابط با اسرائیل
تقابل ملكسلمان با وليعهد جوان
جدال سختی پشت درهای كاخ پادشاهی در عربستان سعودی در جریان است. «ملك سلمان»، پادشاه، به همراه پسرش، «محمد بنسلمان»، ولیعهد جوان سعودی، بر سر دوراهی سختی قرار گرفتهاند؛ اینكه پس از اماراتمتحده عربی و بحرین، اكنون نوبت ریاض است تا روابط خود را با اسرائیل از سر بگیرد. براساس آنچه از پشت درهای بسته روایت میشود، بین ملكسلمان و ولیعهد جوان بر سر بهآغوشكشیدن یك دولت یهودی اختلاف عمیقی وجود دارد. ملكسلمان مانند اسلاف گذشتهاش، یكی از طرفداران دیرینه بایكوت اسرائیل و تشكیل كشور فلسطینی است؛ حال آنكه پسرش در این آرزو بهسر میبرد كه با مانور پیروزی در نبردی غیرقابلحل، هم به اسرائیل و آمریكا نزدیكتر شود و هم در تقابل جدیتر با ایران قرار بگیرد. طبق آنچه از درون كاخ پادشاهی مخابره میشود، زمانی كه در سیزدهم ماه آگوست «دونالد ترامپ»، رئیسجمهوری ایالاتمتحده اعلام كرد كه اسرائیل و امارات روابط خود را عادیسازی خواهند كرد، پادشاه 84 ساله سعودی كه تازه تعطیلات فصل تابستان خود را آغاز كرده بود، بسیار شوكه شد، اما این خبر برای محمد بنسلمان شوكهكننده نبود. آنطوركه والاستریت ژورنال مینویسد معامله عادیسازی روابط، ملکسلمان را متعجب و سرگردان کرده است؛ بهویژه اینکه ولیعهد جوانش از ترس مانعتراشی پدرش سعی در مخفی نگهداشتن این خبر از او داشته است. به همین دلیل ملکسلمان بلافاصله به وزیر خارجه کشورش دستور میدهد تا بار دیگر بر تعهد عربستان به تشکیل کشور فلسطین در مرزهای ۱۹۶۷ و پایبندی ریاض به ابتکار عمل صلح عربی تأکید کند. طرح صلح عربی در سال 2002 ازسوی عربستان ارائه و در آن تأكید شده است كه کشورهای عربی در صورتی روابط خود را با تلآویو عادیسازی میكنند که برای تأسیس کشور فلسطین به پایتختی بیتالمقدس و عقبنشینی کامل اسرائیل از اراضی 1967 با طرف فلسطینی توافق حاصل شود. به گفته نزدیكان محمد بنسلمان، او بهشدت در هراس است كه پدرش مانع اجماع بر سر توافقنامههایی بشود كه پیش از این ارائه شده اما برای پیشبرد تشكیل دولت فلسطینی كافی نبوده است. «ویلیام وچسلر» از شورای آتلانتیک میگوید: «قدرت در ریاض همچنان در دست ملكسلمان است. در دستگاه سلطنتی، سرشت انتقال قدرت، بهخودیخود تهدیدی بالفعل محسوب میشود. بنابراین، ولیعهد سعودی تا به اینجا اشتباههای زیادی داشته است و عادیسازی روابط با اسرائیل برای او بسیار سنگین خواهد بود». او ادامه میدهد بهنظرم نامحتمل میرسد که عربستان در این ماجرا، نقش رهبری کشورهای خلیجفارس را عهدهدار شود. فکر میکنم در بهترین حالت، میتوان امید داشت که سعودیها، در این زمینه مخالفت فعالی با اقدام کشورهای کوچکتر همسایه نداشته باشند. اما ناظران معتقدند بابی را که «محمد بنزاید»، ولیعهد امارات، در ابوظبی گشوده است، در تعاملات آینده بین اسرائیل و عربستان نقش بزرگی ایفا خواهد کرد و شاید افتتاح سفارت اسرائیل در ریاض برای مدتی به تعویق بیفتد اما بههیچوجه بهمعنای توقف ارتقای روابط تسلیحاتی و اقتصادی بین عربستان و اسرائیل نخواهد بود. آنان بر این باورند كه محمد بنسلمان برای پیشبرد راهبرد معروفش به نام «چشمانداز 2030» به توافق عادیسازی روابط ریاض با تلآویو احتیاج دارد. او در اكتبر سال 2017 میلادی طرح ساخت شهر «نئوم» 500 میلیارددلاری را رونمایی كرد؛ شهری كه تا نزدیكی مرزهای اسرائیل ادامه دارد و از آن بهعنوان دروازه ورود تلآویو به جهان عرب یاد میشود. به گفته مشاوران و دیپلماتهای نزدیك به بنسلمان، او در جلسات خصوصی گفته بوده كه امیدوار است اسرائیل برای توسعه نئوم سرمایهگذاری گستردهای را انجام دهد. «روندل» یكی از دیپلماتهای پیشین ایالاتمتحده در عربستان كه حدود 15 سال در این كشور به رایزنی با مقامات سعودی پرداخته است، میگوید: «شاهزاده محمد بدون شك با كشورهای مختلفی مذاكره کرده و آنان را تحت فشار خواهد گذاشت تا روابط خود را با اسرائیل عادیسازی كنند، سودان و مراكش گزینههای بالقوه هستند و اگر در این مسیر موفق شود، راه برای ریاض هموارتر از گذشته خواهد شد». «دنی دانون»، سفیر پیشین اسرائیل در سازمان ملل نیز میگوید كه دهها مكالمه شخصی با همتایان اماراتی و سعودی خود داشته است تا بتوانند جبههای در برابر ایران تشكیل دهد و با شناخت كامل میتواند با قطعیت بگوید كه محمد بنسلمان برای ایجاد اجماع بین كشورهای عرب تنها به وقت اضافه نیاز دارد. اما آن چیزی كه اهمیت هرچه سریعتر این عادیسازی را دوچندان میكند، آن است كه پیش از انتخابات سوم ماه نوامبر در آمریكا، این رویداد بهطور رسمی ثبت شود؛ تا هم دونالد ترامپ را در كاخ سفید نگه دارد و هم ایران در شرایط دشوارتری در منطقه قرار بگیرد؛ چراكه اگر ترامپ رقابت را به «جو بایدن» رقیب دموكراتش ببازد، تمامی معادلات برهم خواهد خورد.