رهبران آمریکا و چین، سخنرانان افتتاحیه نشست سازمان ملل
صحنه جدید تقابل آمریکا و چین
هفتادوپنجمین مجمع عمومی سازمان ملل از روز گذشته به شیوهای کاملا متفاوت با تمام دورههای قبل آغاز شد. رؤسای جمهور، نخستوزیران و وزرای خارجه در کشورهای خود ماندهاند و به طور مجازی در نشستهای سازمان ملل شرکت و سخنرانی میکنند. امسال از دیدارهای جذاب دوجانبه در حاشیه مجمع عمومی، ضیافتهای شام و مسدودشدن خیابانها در نیویورک خبری نیست. اینگونه که ویروس کرونا از ابتدای سال 2020 تمام تحولات و مناسبات را تحت تأثیر قرار داده، سایه خود را بر مهمترین گردهمایی سالانه رهبران سیاسی جهان گسترده است. تردیدی نیست که همهگیری ویروس کرونا یکی از مهمترین موضوعات مورد بحث در نشستهای مجازی امسال خواهد بود. با وجود این چالش مهم دیگری هم مورد توجه قرار دارد. در هفتادوپنجمین سالگرد تأسیس سازمان ملل، تنشها میان ایالات متحده و چین، دو عضو مهم و تأثیرگذار این سازمان که از مؤسسان آن بودهاند، شدت گرفته است و مجمع عمومی سامان ملل برای نخستینبار شاهد تقابل دونالد ترامپ و شی جینپینگ، رؤسای جمهور ایالات متحده و چین خواهد بود. براساس برنامه اعلامشده از سوی سازمان ملل، ترامپ و شی دومین و چهارمین رؤسای جمهوری هستند که در روز افتتاحیه به صورت مجازی سخنرانی کردند. این نخستین سخنرانی شی در مجمع عمومی از سال 2015 محسوب میشود و این حضور را میتوان نشانه تمایل چین برای نقشآفرینی بیشتر در صحنه بینالملل و رقابت جدیتر با ایالات متحده دانست. از ابتدای سال 2020 و با شیوع ویروس کرونا از شهر ووهان چین، تنشها میان واشنگتن و پکن شدت یافته است. ترامپ معتقد است پنهانکاری چین در هفتههای اولیه شیوع ویروس باعث همهگیری آن در تمام جهان شد. رئیسجمهور آمریکا بر همین اساس تصمیم گرفت مذاکرات تجاری با پکن را معلق کند و پس از آن هم سرکوب معترضان در هنگکنگ باعث شد تحریمهایی از سوی آمریکا علیه مقامهای چینی اعمال شود. از طرف دیگر ترامپ با اشاره به نفوذ چین در سازمان بهداشت جهانی و «دنبالهروی» این سازمان از چین در ماجرای شیوع کرونا، از تصمیم واشنگتن برای خروج از این مهمترین نهاد بهداشتی جهان خبر داد. خیز پکن برای جای خالی واشنگتن کاهش تمایل ترامپ به ادامه تعهدات ایالات متحده در نهادهای بینالمللی چین را بر آن داشته تا برای پرکردن جای خالی آمریکا سرمایهگذاری کند. هفته گذشته وزارت خارجه چین با اشاره به هفتادوپنجمین سالگرد تأسیس سازمان ملل، از برنامههای خود برای دردستگرفتن رهبری تلاشهای جهانی برای مقابله با ویروس کرونا و دیگر چالشهای مهم جهانی رونمایی کرد. «وین تان»، دانشیار سیاست بینالملل از دانشگاه ملی چونگ هسینگ در تایوان، با اشاره به اولین حضور شی جینپینگ در مجمع عمومی سازمان ملل در پنج سال اخیر میگوید: «انتظار دارم سخنرانی شی در مجمع عمومی مطابق با همان سندی باشد که وزارت خارجه چین منتشر کرده است. شی قطعا در اظهارات خود به طور مشخص از برخی کشورها انتقاد خواهد کرد. درحالیکه این سند مستقیم از ایالات متحده نام نمیبرد، اما کاملا مشخص است که اشاره به حمایتگری، یكجانبهگرایی و رفتارهای قلدرمآبانه در این سند، ایالات متحده را خطاب قرار داده است». این سند همچنین خواستار پاسخ جهانی هماهنگ به شیوع ویروس کرونا و همکاری بیشتر با کشورهای درحالتوسعه در قاره آفریقا و جنوب شرقی آسیا و اجرای کنوانسیونهای سازمان ملل متحد درباره تغییرات آبوهوایی و توافقنامه پاریس شده است. تان با اشاره به این بخشها میگوید: «اتفاقا این سند وزارت خارجه چین شامل مواردی است كه ترامپ مشخصا گفته قصد اجرای آنها را ندارد. وزارت خارجه خواسته بگوید که همه میدانیم ایالات متحده نمیخواهد این كارها را انجام دهد اما ما مایل هستیم آنها را با همراهی كشورهای دیگر انجام دهیم». «ژاک دی لیزل»، استاد حقوق و علوم سیاسی در دانشگاه پنسیلوانیا هم میگوید: «شی جینپینگ اصرار دارد که چین باید نقش بسیار فعالتری در شکلگیری قوانین و نهادهای بینالمللی ایفا کند، نهادهایی که ایالات متحده و غرب آنها را تأسیس و ارزشهای آنها را تعیین کردهاند. در یکی، دو سال اخیر چینیها با سرعت بیشتری سمتهای مهم در سازمانهای وابسته به سازمان ملل را به دست گرفتهاند. پکن در تغییردادن هنجارهای بینالمللی و اعمال فشار برای تأمین خواستههای خود بهگونهای عمل میکند که پیش از این به طور سنتی ایالات متحده اینگونه عمل میکرد؛ اما اکنون دیگر ایالات متحده چنین فشاری نمیآورد. کاری که چین انجام میدهد نهتنها باعث گشایش در روابط بینالملل نمیشود، بلکه به تغییر خطرناک هنجارهای بینالمللی و تغییر تفسیرها از حقوق بشر میانجامد». تنشها میان واشنگتن و پکن تنها محدود به شیوع کرونا، رابطه اقتصادی دو کشور و سرقتهای تجاری چین نمیشود. یکی از موضوعاتی که در سالهای اخیر در دستور کار سازمان ملل نبوده و دوباره مورد توجه قرار گرفته است، عضویت تایوان در نهاد بینالمللی و سازمانهای تابعه آن است. تایوان پیش از این تا سال 1971 عضو سازمان ملل بود، اما با فشار حکومت چین که تایوان را بخشی از سرزمین اصلی چین میداند، این عضویت لغو شد. تایوان عملکردی قابل توجه در مقابله با ویروس کرونا داشته و در این جزیره 23 میلیون نفری تنها هفت مورد مرگ بر اثر ابتلا به کرونا ثبت شده است؛ اما فشارهای چین مانع از حضور رئیسجمهور تایوان در مجمع جهانی بهداشت شد. در کنار آن، تلاشهای ایالات متحده برای بهبود رابطه با تایوان و افزایش صادرات نظامی خود به این کشور، چین را خشمگین کرده است. در تازهترین نمونه آن، هفته گذشته سفیر آمریکا در سازمان ملل در ملاقات با مقامهای ارشد تایوان درباره راههای افزایش نقشآفرینی تایوان در سازمان ملل مذاکره کردند. این موضوع هم بدون تردید با واکنش چین روبهرو خواهد شد.