پایان زودهنگام برای همهگیری کرونا و تنش آمریکا و چین وجود ندارد
دورنمایی از جهان در 2021
یک سال پیش، در هیچیک از پیشبینیها همهگیری یک ویروس در میان تحولات قابلانتظار در سال 2020 نبود. اما این همهگیری به شکلی غمانگیز تمام تحولات سال 2020 را تحتتأثیر خود قرار داد و تبعات آن در سال 2021 که از امروز آغاز شده نیز ادامه خواهد یافت. توافق بریتانیا و اتحادیه اروپا برای روابط دو طرف از آغاز سال جدید میلادی، پیروزی «جو بایدن» در انتخابات ریاستجمهوری آمریکا و رکود اقتصادی ناشی از همهگیری ویروس کرونا از جمله وقایع مهم سال گذشته بود و تحولات مربوط به آنها میتواند بسیاری از وقایع سال 2021 را هم تحتتأثیر قرار دهد. فایننشال تایمز با نگاه به تجربه سال 2020 نگاهی به تحولات قابلپیشبینی در سال 2021 انداخته است. پایان وضعیت اضطراری جهانی خیر. سازمان بهداشت جهانی در 30 ژانویه و پس از ثبت صد مورد ابتلا در خارج از چین، وضعیت اضطراری جهانی اعلام کرد که بالاترین میزان هشدار این سازمان بهشمار میآید. اگر تا پایان سال 2021 اعلام شود که همهگیری ویروس کرونا به پایان رسیده، بدون تردید یک پیروزی خارقالعاده برای علم، جامعه پزشکی و همکاری در سیاست جهانی خواهد بود. برای دستیابی به این پیروزی باید همه کارها بهدرستی انجام شود: از اقدامات مؤثر برای واکسیناسیون گرفته تا اقدامات اجتماعی برای ادامه فاصلهگذاری. درحالحاضر و در آغاز سال 2021، مرگومیر بر اثر کووید19 در سطح جهان حدود 10 هزار نفر در روز است. تقریبا با اطمینان میتوان گفت میزان تلفات تا ماه دسامبر بسیار کمتر خواهد بود اما آنقدر کم نخواهد شد که پایان همهگیری بهطور رسمی اعلام شود. از طرف دیگر بسیار بعید است که تمام پنج میلیارد نفر جمعیت بالغ جهان بتوانند در سال جاری واکسن دریافت کنند. بر اساس کواکس (ابتکار جهانی برای دسترسی عادلانه به واکسن کرونا)، توافق شده که در سال 2021 حدود دو میلیارد نفر در جهان بتوانند واکسن دریافت کنند. اما برای تأمین و ارسال همین تعداد هم مشکلات و چالشهای لجستیکی فراوانی وجود دارد . همهپرسی استقلال در اسکاتلند نه. انتظار نمیرود سال 2021 این همهپرسی برگزار شود. به نظر میرسد با کسب اکثریت در انتخابات پارلمانی اسکاتلند از سوی حزب ملی، بحران قانون اساسی ایجاد شود و درخواستها برای انتخابات مجدد بیش از گذشته شود. در این صورت فقط دولت لندن میتواند اختیار برگزاری یک نظرسنجی قانونی را به اسکاتلند اعطا کند و بوریس جانسون در ابتدا با چنین درخواستی مخالفت خواهد کرد. اما با توجه به تمایل به عضویت مجدد اسکاتلند در اتحادیه اروپا که «نیكولا استورجن» وزیر اول اسکاتلند بارها آن را تکرار کرده، انتظار میرود برگزاری یک رفراندوم غیرالزامآور در دستور کار قرار گیرد و نتیجه این نظرسنجی که احتمالا رأی مثبت به استقلال اسکاتلند از بریتانیا خواهد بود، باعث افزایش تنش میان اسکاتلند و لندن خواهد شد. استرجن با استفاده از اهرم فشار چنین رفراندومی تلاش خواهد کرد تا لندن را برای اعطای اختیار برگزاری یک رفراندوم قانونی و الزامآور در دو یا سه سال آینده متقاعد کند. تشکیل ائتلاف سبزها در آلمان بله. پس از انتخابات فدرال در 26 سپتامبر2021 تشکیل هیچ ائتلافی بدون حضور سبزها پذیرفتنی نیست. ائتلاف با چپها سادهتر است اما با چپها نمیتوان ائتلاف اکثریت را تشکیل داد. بنابراین، سبزها که هماکنون میانهرو هستند، با رهبری کاریزماتیک «رابرت هابک»، با دموکراتهای مسیحی همکاری خواهند کرد. اتحاد دموکرات مسیحی مجبور است بدون آنگلا مرکل، نخستوزیر محبوب خود که اعلام کرده قصد کنارهگیری از قدرت را دارد، در انتخابات فدرال سپتامبر امسال شرکت کند. اتحاد دموکراتمسیحی قرار است «آرمین لاشت» را بهعنوان رهبر بعدی و جانشین مرکل در حزب انتخاب کند اما به نظر نمیرسد محبوبیت لاشت ماندگار باشد و قبل از انتخابات، «مارکوس سوبر»، وزیر ایالت باواریا که رابطه نزدیکی با سبزها دارد، رهبری این حزب راست میانه را در دست میگیرد. اقتدار و کارایی بایدن در کاخ سفید نباید انتظار زیادی از ریاستجمهوری بایدن داشته باشیم. با درنظرگرفتن این امر که جمهوریخواهان در انتخابات میاندورهای سنا در ایالت جورجیا حداقل یک کرسی به دست خواهند آورد، بایدن درحالی وارد کاخ سفید میشود که سنا همچنان در کنترل جمهوریخواهان است. بنابراین بسیاری از برنامههای مورد نظر این رئیسجمهور دموکرات با سد سنا روبهرو خواهد شد اما او در سیاست خارجی و از طریق امضای فرمانهای اجرائی، از قبیل پیوستن مجدد به توافق پاریس، پایاندادن به ساخت دیوار در مرز آمریکا و مکزیک و ایجاد یک سیاست منسجم فدرال برای مقابله با بیماری همهگیری کرونا، آزادی عمل زیادی خواهد داشت. بایدن اگر خیلی خوششانس باشد، شاید بتواند موافقت تعدادی از جمهوریخواهان برای بسته محرک اقتصادی دوهزار میلیارددلاری را هم کسب کند. توافق تجاری ایالات متحده و چین انتظار نمیرود در سال 2021 چنین توافقی حاصل شود. با اینکه با ورود بایدن به کاخ سفید انتظار داریم که چین و جهان لحن آشتیجویانهتری را در مقایسه با دونالد ترامپ از کاخ سفید دریافت کند اما چالشهای زیادی بین واشنگتن و پکن وجود دارد و انتظار توافق تجاری زودهنگام میان دو طرف بسیار خوشبینانه است. نقض قوانین و تعرفههای سازمان تجارت جهانی، استانداردهای کار و محیط زیست، قوانین و مقررات حاکم بر کمپانیهای پیشرو در حوزه تکنولوژی و اقتصاد دیجیتال موضوعات مهمی هستند که قبل از توافق تجاری باید حلوفصل شوند. بایدن انتخابات میاندورهای کنگره را در پیش دارد و نمیتواند تا قبل از آن تغییر آشکاری در سیاست واشنگتن در قبال پکن ایجاد کند. بایدن و دموکراتها نیاز به کسب پیروزی در ایالتهای میدان نبرد دارند و هرگونه نرمش بیشازحد در برابر چین میتواند موضع جمهوریخواهان را در انتخابات میاندورهای کنگره تقویت کند. علاوهبراین، چین تحت ریاستجمهوری «شی جینپینگ» اعلام کرده که میخواهد تا سال 2035 از زنجیره تکنولوژی و توزیع آمریکا مستقل شود. عملیشدن این خواسته چین، باعث ایجاد «یک جهان، دو سیستم» خواهد شد و تنشها میان ایالات متحده و چین را افزایش خواهد داد. جانگرفتن اعتراضها علیه چین در هنگکنگ امید زیادی به احیای اعتراضها علیه سلطه امنیتی چین بر هنگکنگ وجود ندارد. وضع قانون امنیت ملی چین در 2020 باعث تغییر مناسبات در هنگکنگ شده است. اعتراضهای پراکنده به اقدامات حکومت سرکوبگر پکن در این سرزمین ممکن است هرازچندگاهی دوباره فوران کند اما تصور اینکه مانند یکی، دو سال اخیر، بزرگ و پایدار باشد، بسیار دشوار است. قانون جدید، هرگونه اقدامی را میتواند در ردیف «تجزیه، براندازی، تروریسم و تبانی» قرار دهد و یک جرم شناختهشده و مجازاتهای حبس ابد را برای متهمان در نظر بگیرد. براساس قانون جدید، پلیس خیلی سریعتر و راحتتر میتواند هرگونه تنش و ناآرامی را سرکوب کند. نیکولاس مادورو و حفظ قدرت در ونزوئلا بله. باوجود اینکه «نیکلاس مادورو» رئیسجمهوری ونزوئلا کشورش را در یکی از بدترین بحرانهای اقتصادی جهان که در زمان صلح مشاهده شده غرق کرده و درحالیکه تولید ناخالص داخلی ونزوئلا در پنج سال حدود 75 درصد کاهش یافته، مادورو با پیروزی در یک انتخابات مضحک پارلمانی، قدرت خود را افزایش داده است. «خوان گوایدو» رهبر مخالفان هم پس از ناکامی در کنارگذاشتن مادورو، اعتبار خود را از دست داده و دیگر تهدیدی جدی برای رئیسجمهور ونزوئلا بهشمار نمیآید. با حمایت روسیه، چین، ایران و کوبا از مادورو، تنها نگرانی واقعی او وقوع کودتا در داخل کشور است و به همین دلیل او یک تیم بزرگ و کاملا آموزشدیده از محافظان کوبایی به خدمت گرفته است. بازگشت ایالات متحده به توافق هستهای با ایران بله. جو بایدن، رئیسجمهور منتخب میگوید اگر ایران به تمام تعهدات خود بازگردد، واشنگتن دوباره به این توافق که در سال 2015 امضا شد، خواهد پیوست. «حسن روحانی» رئیسجمهور ایران هم گفته است که تهران در صورت لغو تحریمهای آمریکا فعالیتهای هستهای خود را مطابق این توافق کاهش میدهد. هر دو طرف انگیزه سیاسی برای تحقق بازگشت به توافق را دارند. روحانی معمار این توافق بود و سرنوشت آن میتواند میراث سیاسیاش را رقم بزند. افراد زیادی در تیم بایدن درباره این توافق اظهارنظر کرده و اعلام کردهاند که میخواهند تصمیم دونالد ترامپ در خروج از این توافق را معکوس کنند. اما موانع احتمالی بسیاری در این مسیر وجود دارد و اگر یک چهره تندرو پیروز انتخابات ریاستجمهوری ایران در ژوئن 2021 شود، موضوع حتی پیچیدهتر هم خواهد شد؛ شاید هم سادهتر. عدم کاهش قیمت نفت به زیر 50 دلار در هر بشکه بله. بازار نفت در میان برنامههای مربوط به واکسیناسیون گسترده، تقویت شده است. اما بعد از ماهها قرنطینه و ممنوعیت سفر که باعث کاهش مصرف نفت و قیمت آن شد، آیا این خوشبینی میتواند همچنان ادامه داشته باشد؟ پاسخ این است که همزمان با جهش مجدد اقتصاد جهانی، مصرف نفت هم افزایش خواهد یافت. این احتمال وجود دارد که با وجود هر بشکه اضافی که از سوی اوپک، روسیه و شرکای متحد آنها تولید میشود، خواستهها هم برای کاهش تولید افزایش یابد. اما در این مورد توافقی همهجانبه و پایدار وجود نخواهد داشت. بدترین سناریو هم هر برنامهای میتواند باشد که براساس آن میلیونها بشکه نفت بدون هیچ کنترلی وارد بازار شود. برای آنکه شاهد افت قیمت نفت نباشیم، این احتمال وجود دارد که در پی بروز هر میزان کاهش رشد اقتصادی در کشورهای مهم مصرفکننده نفت، تقاضا برای این محصول کاهش یابد. احیای مجدد اقتصاد هند بله. هند در یک سال گذشته با توجه به جمعیت زیاد خود، بهشدت از همهگیری کرونا آسیب دید. در نتیجه قرنطینه سختگیرانهای در سراسر این کشور اعمال و بسیاری از فعالیتها متوقف شد. به همین دلیل تولید ناخالص داخلی هند در سهماهه آوریل تا ژوئن 2020 حدود 24 درصد کاهش نشان میدهد. تخمین زده میشود که اقتصاد هند در سال 2020 تا 9 درصد کوچکتر شده باشد اما پیشبینی میشود که اقتصاد هند بتواند این افت را بازیابی کند و سال 2021 رشدی حدود 10درصدی رقم بزند. در سالهای اخیر بهبود وضعیت اقتصادی ارتباط نزدیکی با سهولت جابهجاییها داشته است؛ زیرا شرکتهای بزرگتر با سرمایه بیشتر، توانستهاند سهم بازار خود را دوباره به دست آورند. با وجود آمارهای نهچندان امیدبخش از اقتصاد هند در سال 2020، مشاغل کوچک میتوانند تضمین رشد اقتصادی بلندمدت هند باشند.