آینده روشن جریان حمایت از حیوانات در ایران
سپهر سلیمی
حدود دو دهه است که حامیان حیوانات، جشن بهمنگان را بهعنوان روز ملی حمایت از حیوانات گرامی میدارند. پرهیز از کشتار و خوردن حیوانات در این روز از مهمترین دلایل نامگذاری جشن بهمنگان به این مناسبت بوده است. به بهانه این روز، قصد دارم در این نوشته نگاهی داشته باشم به جریان اجتماعی حمایت از حیوانات در ایران طی دو دهه گذشته.
فعالیت اجتماعی همواره با فرازوفرودهایی همراه است. بخش زیادی از مسیر فعالیتهای اجتماعی در حوزه حمایت از حیوانات ارتباط مستقیمی با نگاه دولتها و نگرش نمایندگان مجلس دارد. بااینحال و با وجود همه مشکلات، بشخصه معتقدم جریان حمایت از حیوانات در ایران موفق و رو به جلو بوده است. به خاطر دارم در ابتدای دهه 80، عبارت «حمایت از حیوانات» برای بسیاری از شهروندان، مدیران و حتی فعالان اجتماعی غریب بود. وقتی خودت را عضوی از انجمن حمایت از حیوانات معرفی میکردی، نخستین واکنش مخاطبان با تعجب یا استهزا همراه بود. حمایت از حیوانات هیچ جایگاهی در رسانهها نداشت. دقیقا به یاد دارم از معدود مواردی که خبری در این مورد منتشر شد، بهجای «انجمن حمایت از حیوانات» نوشته شد جمعی از دوستداران طبیعت و محیط زیست! ابتدای دهه 80 همزمان بود با شروع موج وبلاگنویسی فارسی در ایران و اینچنین شد که حامیان حیوانات به وبلاگستان فارسی کوچ کردند. این شرایط را مقایسه کنید با وضعیت امروز خبرهای حمایت از حیوانات در رسانههای ایران که حمایت از حیوانات به یکی از بخشهای مورد توجه در رسانههای مختلف تبدیل شده است. دو دهه پیش، حمایت از حیوانات هیچ جایگاهی بین سیاسیون و افرادی که در آرزوی رشد در فضای سیاسی بودند، نداشت؛ اما امروز شاهد هستیم که سیاسیون، حتی برای نمایش هم که شده، شعارهای حمایت از حیوانات میدهند. این مسئله درباره هنرمندان بیش از هر گروه اجتماعی قابل مشاهده است و حمایت از حیوانات و مشارکت در فعالیتهای اجتماعی این حوزه، به یک امتیاز برای کسب توجه و محبوبیت تبدیل شده است. در کنار شناختهشدن لزوم حمایت از حیوانات در میان شهروندان و گروههای مختلف اجتماعی، شاهد رشد اندیشه حمایت از حیوانات در بین حامیان محیط زیست و حیوانات نیز بودهایم. فعالیت سازمانهای غیردولتی حامی حیوانات در کنار فعالیتهای حامیان حیوانات و همراهی شبکههای اجتماعی باعث شده مفاهیم تفکر حمایت از حیوانات رشد چشمگیری داشته باشد. در سالهای اخیر شاهد فعالیت گروههای تخصصی در شاخههای مختلف حمایت از حیوانات هستیم. امروز حمایت از حیوانات از یک تعریف ساده مبتنی بر احساس خارج شده و مصادیق مشخص و قابل ارزیابی دارد. در میان حامیان حیوانات، عدهای صرفا در حوزه حقوق حیوانات فعالیت میکنند و تفاوت بین توجه به رفاه حیوانات و حقوق حیوانات هر روز مشخصتر میشود. مطالبات حامیان حقوق حیوانات در پایاندادن به هرگونه آزار و بهرهکشی از حیوانات، هر روز بیش از گذشته مورد توجه قرار میگیرد. در همین سالها، ایران جزء نخستین کشورهای جهان شد که سیرک حیوانات را ممنوع اعلام کرد. همزمان با افزایش مشکلات جهانی ناشی از تغییرات اقلیمی و توصیههای سازمانهای جهانی محیطزیستی برای کاهش مصرف محصولات حیوانی، در ایران نیز تعداد گیاهخواران رشد صعودی داشته و کالاهای جایگزین محصولات حیوانی نیز افزایش پیدا کرده است. این روزها دسترسی به این محصولات در بسیاری از شهرهای بزرگ کشور آسان است. در موضوع مخالفت با آزمایش روی حیوانات در مراکز آموزشی و همچنین عدم استفاده از محصولات آرایشی و بهداشتی آزمایششده روی حیوانات نیز قدمهای ارزشمندی در کشور برداشته شده است. بر اثر تلاشهای فعالان این حوزه، وزارت آموزشوپرورش و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بخشنامههایی برای منع یا کاهش آزمایش روی حیوانات صادر کردهاند؛ اگرچه با شرایط مطلوب فاصله بسیاری هست و سرپیچی از دستورالعملها در همه جا وجود دارد. وضعیت کتابهای منتشرشده در زمینه حمایت از حیوانات بههیچوجه با دو دهه گذشته و حتی 10 سال پیش قابل مقایسه نیست. تنوع و غنای محتوایی کتابهای این حوزه، فوقالعاده رشد داشته و دسترسی حامیان حیوانات به منابع درجه اول را آسان کرده است. با توجه به مجموعه شرایط مذکور، عمیقا باور دارم جریان حمایت از حیوانات با وجود همه مشکلات و کاستیها، با وجود فیلمهای دلخراش منتشرشده در شبکههای اجتماعی و در کنار عدم تصویب قانون حمایت از حیوانات، آینده روشنی پیشرو دارد. بسترهای اجتماعی برای حمایت بهتر از حیوانات شکل گرفته و توجه نخبگان و عموم فوقالعاده افزایش داشته است و این یعنی آیندهای بهتر از گذشته پیشروی ماست.