اهمیت آرایش مناسب جامعه، دولت و اقتصاد
حمزه نوذری*
مسئله امروز کشور فقط کارگران، معلمان و بازنشستگان نیستند. بخش زیادی از جمعیت برای قرارگرفتن در موقعیت کارگران و کارمندان، با مشکلاتی مواجه هستند. به نظر میرسد محتوای اقتصادی و فرهنگی کشور دستخوش منطقی شده که با خود بیکاری، طبیعتکشی و تضاد اجتماعی به همراه آورده است. شرایط، انواع مختلف سرمایهداری را در ایران همعصر کرده است؛ از سرمایهداری تجاری و بازرگانی تا اشکال پیش از سرمایهداری و پدرسالار، سرمایهداری رانتخوار و احتکاری، سرمایهداری مالی و... . این رویکرد درکی از تغییر و تحولات کیفی جامعه ندارد. درحالحاضر از هیچ پروژهای برای جامعه خبری نیست. پروژه منسجمی که خواهان استقرار جامعه نوینی بر اساس عدالت و رفاه باشد وجود ندارد. امروز سیاستمداران سخن از نگاه به شرق به میان میآورند. بهویژه نگاه خاصی به پروژه چینی وجود دارد. اما آیا درکی از نگاه به شرق وجود دارد؟ پروژه چینی قبل از اینکه در تضاد با غرب باشد، یک پروژه ملی اجتماعی است. سمیر امین معتقد است که ملیگرایی در چین از بار معنایی مثبتی برخوردار است؛ نهفقط به معنای ضدامپریالیست بلکه متضمن داشتن مسئولیت اجتماعی است. پروژه چینی قبل از هرچیز متضمن همبستگی اجتماعی برپایه اشتغال، خدمات اجتماعی و بازتولید درآمدهاست. در چین خبری از خصوصیکردن مبالغهآمیز و آزادی بیقیدوشرط بازار نیست. خصوصیکردن به سبک چینی که در واقع نوعی عدم تمرکز اموال عمومی است، بیشتر به نفع مالکیت مجتمعها مانند سندیکاها و تعاونیهاست. چین سعی کرده است آرایش مناسب میان دولت بهعنوان هدایتگر، جامعه مدنی و اقتصاد (بازار) ایجاد کند که بر پایه ثبات اقتصادی (کنترل تورم)، رشد اقتصادی و خدمات اجتماعی به جامعه استوار است. پس چین پروژه ملی اجتماعی دارد که بر اساس آرایش مناسب بین سه عرصه است؛ هرچند در این آرایش، دموکراسی و حقوق بشر به معنای مصطلح آن کمرنگ است. شاید به این مسئله برگردد که چینیها پیش از دموکراسی، خواهان حقوق و مزایای اجتماعی و رفاهی باشند. اما این آرایش ثابت و همیشگی نیست و چین نیز باید آرایش خود را مبتنی بر نابرابریهای شکلگرفته در این جامعه و مطالبات دموکراسیخواهی بازبینی کند. درک درست از نگاه به شرق به معنی آن است که کشورهای شرقی مانند سنگاپور، کره جنوبی، چین، ژاپن و... به آرایش مناسب سه عرصه دست یافتهاند؛ هرچند مدام باید این آرایش را بازنگری کنند. منظور این نیست که ما پروژه چینی در کشور پیاده کنیم بلکه غرض این است که وقتی از نگاه به شرق یا نگاه به غرب سخن میگوییم، لازم است بدانیم که آنها پروژهای ملی اجتماعی دارند که آن را آرایش مناسب بین جامعه مدنی، دولت و اقتصاد (بازار و صنعت) نام گذاشتهام. رنج ما نداشتن پروژه اجتماعی یا همان آرایش مناسب بین جامعه مدنی، دولت و اقتصاد (بازار) است.
داشتن آرایش مناسب وضعیت ما را در عرصه بینالمللی بهبود میبخشد. وقت آن است که به جامعه بیندیشیم. وقت آن است که به آرایش مناسب بین سه عرصه بیندیشیم و امید بنشانیم، وقت آن است که خلاقانه ارزشهای جمعی را نجات دهیم و شهروندی را تحکیم کنیم. اکنون زمان عمل به مسئولیتهای اجتماعی است *استادیار جامعهشناسی دانشگاه خوارزمی