خشونتهای سایبری چرا و چگونه انجام میشود
سرگرد علیرضا زارعان.رئیس اداره برآورد اجتماعی و افکارسنجی معاونت اجتماعی پلیس استان اصفهان
در پژوهشی که با عنوان عوامل مؤثر بر خشونت علیه كودكان در خانوادههای تهرانی توسط صمد رسولزاده انجام شده، در تعریف خشونت سایبری آمده است: «خشونت سایبری به هر رفتاری میگویند که باعث تعدی به آسایش و استقرار بدنی، روحی و عاطفی یک فرد یا گروه شود». خشونت مجازی در حقیقت اشاره به رفتارها و اعمال عمدی و تکراری نسبت به سایر افراد از طریق رایانه، موبایل و رسانههای دیگر دارد که به اشکال مختلفی مانند آزار و اذیت، تهدید مستقیم گروه یا فرد دیگر، بیآبروکردن دیگران، گزافهگوییهای تعارضبرانگیز، جعل هویت، فاشکردن اطلاعات با هدف آبروریزی، اخراج از گروهها، کانالها و لیست دوستان آنلاین و مزاحمت مجازی صورت میگیرد. به شکل کلی خشونت مجازی را میتوان به چهار دسته تقسیم کرد: 1- ارائه اطلاعات نادرست: در این حالت، شخص معمولا به شکل هدفمند خود را بسیار بهتر از آنچه هست، نشان میدهد که نتیجه آن میتواند منجر به کلاهبرداری مالی، سرقت، تجاوز یا ضربوجرح شود. این رفتار در واقع فریب و خیانت به اعتماد است. 2- نظارت آنلاین و ردیابی: این نوع از خشونت مجازی معمولا به شکل نظارت آنلاین و هدف قراردادن یک نفر به شکل غیرقانونی صورت میگیرد. قربانی در فضای مجازی زیر نظر گرفته شده و اطلاعات خصوصی او با اهداف مشخصی جمعآوری میشود. در بسیاری از این موارد تهدیدهای مجازی به خشونت فیزیکی و حتی تهدید به قتل یا ارتکاب قتل منجر شده است. 3- تجاوز مجازی: تجاوز در اینترنت به رفتارهایی گفته میشود که با هدف آزار و اذیت و توهین به فرد دیگر انجام میشود. ضرر و زیان ناشی از این قبیل رفتارها در فضای مجازی بسیار متنوع است و میتواند منجر به اضطراب، احساس مورد اهانت قرارگرفتن، اتلاف وقت و انرژی و حتی ارتکاب جرم شود. 4- رفتارهای تحقیرآمیز: آخرین دسته از موارد خشونت سایبری تحقیرکردن است، مسئلهای که به شکل عمومی در فضای آنلاین از طریق ترسیم تصویری تحقیرآمیز از زنان با کلمه یا عکسهایی که تشویقکننده تحقیر یا رفتار ناپسند با آنان است، رخ میدهد. در خصوص شناسایی عوامل مؤثر بر بروز خشونت در جامعه، میتوان چنین نتیجهگیری کرد که مسئله بروز خشونت ناشی از شبکههای مجازی، مسئلهای چندبعدی است که عوامل مختلفی مانند روانشناختی، جامعهشناختی، سیاستگذاری و فرهنگی در آن دخالت دارد. عوامل روانشناختی: از جمله عوامل تأثیرگذار فضای مجازی در بروز پدیده خشونت در بین افراد جامعه میتوان به وجود حس کنجکاوی در بین کاربران، جهل و نادانی فرد از جرمبودن انتشار تصاویر اراذل و اوباش در فضای مجازی، وجود انگیزههای منفی مانند حسادت، مشکلات ارتباطی با همدیگر، تهمتزدن، بدگویی و تمایلات جنسیتی در سطح کاربران، جلب توجه و کسب شهرت کاربران، القای نگرش فردی کاربران به دیگران، ایجاد زمینه برای تخلیه هیجانات سرکوبشده در فرد، خودنمایی و ابراز وجود در بین دوستان و همسالان اشاره کرد. عوامل جامعهشناختی: گمنامبودن کاربران در فضای مجازی، ورود جامعه به عصر جدید براثر رشد فناوریهای نوین ارتباطی، تجربه خشونت فرد در اجتماع، نقش گروه همسالان در همسانسازی رفتارهای خشونتآمیز کاربران، تصرف اموال غیر و سوءاستفاده از آن در راستای اهداف شخصی و نبود کنترل و نظارت والدین بر رفتار فرزندان را میتوان از عوامل جامعهشناختی تأثیر اینترنت و شبکههای اجتماعی بر بروز خشونت در جامعه دانست. عوامل فرهنگی: هنگامی که به تأثیرگذاری اینترنت و شبکههای اجتماعی در بروز خشونت در افراد مینگریم، ردپای عوامل فرهنگی مانند تأثیر غیرمستقیم شبکههای اجتماعی بر فرهنگ کاربران، فقر فرهنگی و عدم آشنایی والدین در نحوه استفاده از شبکههای اجتماعی، فقدان منابع شناختی و ترمیمی برای جوانان و مردم از طریق نهادهای واسطهای، نبود استراتژی خاص متناسب با فرهنگ و ارزشهای دینی و ملی نسبتبه رسانههای اجتماعی مجازی نوپدید و نداشتن اطلاعات کافی افراد و کاربران در خصوص نحوه آسیبزا بودن شبکههای اجتماعی را مشاهده میکنیم. عوامل سیاستگذاری: علاوهبر عوامل روانشناختی، جامعهشناختی و فرهنگی عوامل سیاستگذاری نیز در تأثیرگذاری افراد از اینترنت و شبکههای اجتماعی و بروز خشونت در جامعه نقش دارند که از آن جمله میتوان به فقدان قانون متقن در خصوص هنجارشکنان حریم فضای مجازی و حاملان سلاح سرد، وجود خلأهای قانونی و نبود قوانین متقن برای فعالیت افراد در سایتهای خرید و فروش سلاح، ورود بدون محدودیت و استفاده روزمره نوجوانان و جوانان و حتی كودكان از شبکههای مجازی، ورود بی حد و حصر تکنولوژیهای نوین ارتباطی عصر حاضر در خانواده و جامعه در نتیجه فقدان مدیریت و برنامهریزی اشاره داشت.