خط لوله تاپی (TAPI) تهدیدی مهم برای انرژی ایران
ابراهیم رضایی‌راد.کارشناس مسائل منطقه‌ای
خط لوله انتقال گاز تاپی (TAPI) از ترکمنستان آغاز شده و از کشورهای افغانستان و پاکستان می‌گذرد و سرانجام به هند می‌رسد. در واقع خط لوله تاپی برگرفته از اولین حرف کشورهای عضو در این خط لوله است. این خط لوله به خط لوله ماورای افغانستان نیز معروف بوده و گاز طبیعی را از میدان گازی گالکنیش که یکی از پنج میدان بزرگ گاز جهان است، در استان مرو ترکمنستان به هند منتقل می‌کند. ایده اولیه این طرح در دهه 1990 آغاز شد ولی مذاکرات جدی در سال 2003 و با حمایت بانک انکشاف آسیایی بود. خط لوله تاپی ظرفیت 33 میلیارد متر‌مکعب گاز را به سه کشور عضو تاپی دارد. در این میان، قرارداد 30ساله‌ای نیز میان این کشورها برای میزان مقدار گاز دریافتی این کشورها منعقد شده است. این خط لوله با حمایت کامل ایالات متحده آمریکاست که در راستای سیاست انزوای ایران و همچنین کاهش نفوذ روسیه درخصوص گاز است. این خط لوله را می‌توان در مقابل خط لوله صلح که شامل ایران، پاکستان و هند است، قرار داد که با بدقولی‌های کشورهای پاکستان و هند تا امروز به سرانجامی نرسیده است.
درباره خط لوله تاپی برخی موانع و مشکلات وجود دارد که در صورت حل این مشکلات، به‌سرانجام‌رسیدن این طرح بعید به نظر نمی‌رسد. یکی از مهم‌ترین موانع در این خصوص، درگیری و اختلاف میان پاکستان و افغانستان است که سابقه طولانی و ایدئولوژیکی دارد و مهم‌ترین بُعد اختلاف این دو کشور نیز روی کشمیر است. از سویی دیگر، هند معتقد است پاکستان باید درباره تأمین امنیت این خط لوله تضمین بدهد، ولی با توجه به شرایط نا‌امنی داخلی نمی‌توانند اطمینانی به این موضوع داشته باشند، به همین دلیل است که هند مسیرهای جایگزین را نیز هم‌زمان دنبال می‌کند، مانند انتقال با کشتی (LNG) از کشور قطر یا از مسیر ایران؛ چون نفت ترکمنستان به تنهایی برای نیاز هند و پاکستان پاسخ‌گو نیست و نیازمند این هستند که از طریق منابع دیگری نیاز خود را در زمینه گاز فراهم کنند. حضور القاعده و طالبان و همچنین جنگ داخلی در افغانستان موجب شده است که بسیاری به این طرح به دلایل امنیتی و تأمین خوش‌بین نباشند. در‌حالی‌که طالبان به‌طور رسمی اعلام کرده وظیفه امنیت خطوط لوله در افغانستان را تأمین می‌کند، بازهم این اعتمادسازی در این زمینه را بسیار دشوار کرده است. یکی از دیگر عواملی که می‌توان نام برد، اختلاف بر سر بهای گاز و حق ترانزیت است. از سویی دیگر، همان‌طور‌که مطرح شد، با خط لوله صلح ایران و چانه‌زنی‌های سیاسی، ایران سعی می‌کند مانع از تحقق تاپی شود. روسیه نیز به‌شدت با این طرح مخالف است؛ زیرا باعث کاهش نفوذ این کشور در زمینه گاز می‌شود. با مدنظر قرار‌دادن تمامی جوانب، خط لوله تاپی را می‌توان به‌عنوان یکی از تهدید‌های مهم در زمینه حوزه انرژی ایران در منطقه حساب کرد. تکمیل و اتمام پروژه خط لوله تاپی در صورت تحقق، علاوه بر اینکه موقعیت ایران را در منطقه از وجه اقتصادی و انرژی تنزل می‌دهد، باعث می‌شود ایالات متحده آمریکا برای رسیدن به هدف خویش که انزوای ایران و مسیر جایگزین در حوزه گاز به‌جای ایران و روسیه است، موفق شود. ایران می‌تواند با اهرم مذاکرات و چانه‌زنی‌های سیاسی و از طرفی دیگر با اتکا بر فشار‌های روسیه بر کشور ترکمنستان، موجب وقفه در این طرح شود.