آقای شوکت میرضیایف، دومین رئیس جمهور ازبکستان مستقل

ازبکستان تنها کشوری در منطقه است که با تمام کشورهای آسیای مرکزی همسایه است. هرگونه تغییر در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ازبکستان مستقیما بر سایر کشورهای همسایه نیز تأثیر می‌گذارد. سیاست خارجی این کشور به توسعه پایدار و مداوم آسیای مرکزی کمک می‌کند و منطقه را به فضای همکاری با فرصت‌های عظیم نیز تبدیل می‌کند.

کسانی که در دوره کریم‌اف از ازبکستان دیدار داشته باشند، به یاد می‌آورند که ازبکستان کشوری به‌شدت امنیتی و نظامی بود؛ هرچند مردم ازبکستان به‌عنوان ملتی قدرتمند و متعادل در برقراری یک کشور آباد و توانمند سهم بزرگی در توسعه و آبادانی کشور خود داشته‌اند. مشارکت مردم ازبکستان در برقراری نظم و انضباط و قانون‌گرایی سبب شده بود در دوره طولانی‌مدت ریاست‌جمهوری کریم‌اف، کشور از ثباتی نسبی برخوردار باشد و ازبکستان به‌عنوان کشوری قدرتمند در منطقه آسیای میانه وزنه تعادلی برای منطقه باشد. مرگ ناگهانی اسلام کریم‌اف فضای نوینی در ازبکستان پدید آورد. هنگامی که شوکت میرضیایف، نخست‌وزیر وقت، نامزدی خود را برای ریاست‌جمهوری اعلام کرد، هرگز کسی تصور نمی‌کرد که فصل نوینی در تاریخ سیاسی ازبکستان آغاز خواهد شد. اغلب تحلیلگران و سیاست‌مداران بر این باور بودند که امکان ندارد که سیاست داخلی و خارجی ازبکستان در دوره بعد از کریم‌اف با دگرگونی همراه باشد؛ اما میرضیایف که پس از فوت کریم‌اف به ریاست‌جمهوری انتخاب و موجب تحولات گسترده شده است، کیست؟ میرضیایف در 24 جولای سال 1957 در منطقه جیزاخ ازبکستان شوروی متولد شد. در سال 1981، میرضیایف از انستیتوی آبیاری و بهسازی تاشکند فارغ‌التحصیل شد. او دارای مدرک دکترای علوم فنی است. او در اواخر دهه 1980 وارد حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی شد. در اوایل سال 1990، او به‌عنوان نماینده در آخرین «شورای عالی ازبکستان شوروی» از منطقه تاشکند انتخاب شد. زندگی سیاسی او از سال 1996 تا سپتامبر 2001 به‌عنوان فرماندار (حاکم) منطقه جیزاخ و سپس از سپتامبر 2001 تا زمان انتصاب خود به‌عنوان نخست‌وزیر در سال 2003 به‌عنوان فرماندار منطقه سمرقند فعالیت کرد. او در تاریخ 12 دسامبر 2003 از سوی رئیس‌جمهور اسلام کریم‌اف به‌عنوان نخست‌وزیر معرفی شد که از سوی پارلمان ازبکستان تصویب شد. میرضیایف در دوره نخست‌وزیری در دیدار با نخست‌وزیر کره جنوبی، در تاریخ 25 سپتامبر 2006 در تاشکند چندین توافق‌نامه را امضا کرد؛ از‌جمله معامله‌ای که ازبکستان قرار بود 300 تن سنگ اورانیوم خود را هر‌ساله از سال 2010 به کره جنوبی صادر کند. این معامله شرکت‌های آمریکایی را که قبلا به‌عنوان واسطه واردات سنگ اورانیوم ازبکستان در کره جنوبی عمل می‌کردند، دور می‌زد. هان و میرضیایف همکاری در زمینه‌های انرژی، کشاورزی، ساخت‌وساز، معماری و فناوری اطلاعات را تقویت کردند. تجارت بین کره جنوبی و ازبکستان بین سال‌های 2005 و 2006 حدود 40 درصد افزایش یافت و به 565 میلیون دلار رسیده است. نکته‌ای منفی که در زمینه حقوق بشر در ازبکستان مورد انتقاد غرب قرار می‌گرفت، درباره کار اجباری کودکان در برداشت پنبه ازبکستان بود که بر‌اساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر در سال 2017، در زمان نخست‌وزیری میرضیایف از 2003 تا 2016 او بر سیستم تولید پنبه نظارت داشت و به‌عنوان فرماندار قبلی جیزاخ و سمرقند، مسئولیت دو منطقه تولید پنبه را بر‌عهده داشت. دولت ازبکستان متهم بوده که در ازای برداشت پنبه، ضمن کار اجباری و بیگاری دستمزدی پرداخت نمی‌شده است و به‌کارگیری نیروی انسانی به‌اجبار و غیر‌داوطلبانه بوده است. برداشت پنبه مصادف با رسیدن فصل پاییز و آغاز سال تحصیلی است و در صورت عدم برداشت محصول پنبه، این محصول می‌تواند بر اثر تغییرات جوی نابود شود. برداشت در سطحی گسترده که ازبکستان را به چند کشور بزرگ تولید پنبه تبدیل کرده بود، در یک دوره کوتاه‌مدت نیاز به حضور تعداد بی‌شماری کارگر پنبه چین دارد که در برخی مواقع با تعطیلی آموزش مدارس از دانش‌آموزان در این مقطع استفاده می‌شده است. پس از اعلام مرگ کریم‌اف در دوم سپتامبر 2016، میرضیایف به‌عنوان رئیس کمیته برگزاری مراسم تشییع جنازه رئیس‌جمهور منصوب شد. این نشانه‌ای بود که میرضیایف می‌تواند جانشین کریم‌اف به‌عنوان رئیس‌جمهور شود. در 8 سپتامبر 2016، او با نشست مشترک هر دو مجلس پارلمان به‌عنوان رئیس‌جمهور موقت ازبکستان منصوب شد. اگرچه رئیس سنا، آقای یولداشف، طبق قانون اساسی به‌عنوان جانشین کریم‌اف تعیین می‌شد، یولداشف پیشنهاد کرد که میرضیایف با توجه به تجربه چندین‌ساله به جای او پست ریاست‌جمهوری موقت را بگیرد. انتظاراتی وجود داشت که میرضیایف روابط ازبکستان با قرقیزستان و تاجیکستان را ترمیم کند. او شروع به حل اختلافات مرزی طولانی‌مدت با قرقیزستان کرد و پروازهای منظم بین پایتخت‌های ازبکستان و تاجیکستان برای اولین بار از سال 1992 در ژانویه 2017 از سر گرفته شد. عضو زندانیان سیاسی از سوی میرضیایف موجی از شادی و رضایت در بین خانواده‌ها به وجود آورد. سفر او به تاجیکستان نقطه عطفی در مناسبات دو کشور همسایه و تحولی عظیم در ارتقای جایگاه ازبکستان در منطقه و جهان داشت که دو کشور بر سر مسئله آب با یکدیگر اختلاف و حتی اسلام کریم‌اف تاجیکستان را در صورت تکمیل سد و نیروگاه راغون تهدید به حمله نظامی و تخریب سد کرده بود. اکنون دو کشور همسایه روابط نزدیک دوستانه‌ای با یکدیگر دارند و دشمنی‌ها تبدیل به دوستی شده و افزایش چشمگیر دیدارهای مردم دو کشور از یکدیگر نشان‌دهنده این ابتکار ارزشمند است. در نتیجه سیاست سازنده و عمل‌گرایانه ازبکستان در سال‌های 2017 تا 2020، مشکلات پیچیده‌ای در آسیای مرکزی مانند تعیین محدودیت استفاده از آب و تعیین مرزها بین ازبکستان و کشورهای همسایه، استفاده از ارتباطات حمل‌ونقل و عبور از مرزهای کشوری، رفع شد. تحولات اخیر ازبکستان چهاردهمین اجلاس سران کشورهای سازمان همکاری اقتصادی (اکو) با عنوان «همکاری اقتصادی منطقه‌ای در دوران پسا‌کرونا» در تاریخ 4 مارس سال 2021 به صورت ویدئو‌کنفرانس برگزار شد. در این نشست، موضوعات اصلی توسعه و تعامل بین کشورهای عضو این سازمان در زمینه‌های تجاری و اقتصادی، حمل‌ونقل و ارتباطات، کشاورزی، انرژی، گردشگری و سایر حوزه‌ها مورد بررسی قرار گرفت. در این اجلاس، رئیس‌جمهور ازبکستان شوکت میرضیایف، انتصاب قربانقلی بردی محمدوف رئیس‌جمهور ترکمنستان به ریاست سازمان اکو را تبریک گفت. همچنین آرزوی خود برای توفیق روزافزون در مسئولیت او را ابراز کرد. رئیس‌جمهور ازبکستان در سخنان خود تأکید کرد که سازمان همکاری اقتصادی - منطقه‌ای وسیع با تاریخ، مذهب، فرهنگ و ارزش‌های مشترک است. رئیس‌جمهور ازبکستان در سخنان خود تأکید کرد که گسترش کریدورهای حمل‌ونقل و ظرفیت ترانزیت منطقه، موجب افزایش چشمگیر تجارت و سرمایه‌گذاری متقابل می‌شود. همچنین، ابتکار ازبکستان برای اجرای پروژه راه‌آهن «مزار‌شریف-کابل-پیشاور» را که دارای نقش مهمی در تأمین رونق اقتصادی منطقه است، عنوان کرد. شوکت میرضیایف، حاضران اجلاس را به کنفرانس بین‌المللی سطح بالا با عنوان: «آسیای مرکزی و جنوبی: اتصال مناطق، چالش‌ها و فرصت‌ها» که در تاریخ 15 تا 16 جولای سال جاری در ازبکستان برگزار خواهد شد، دعوت کرد. امروزه ازبکستان در زمینه حفظ میراث فرهنگی و معنوی و همچنین برگزاری رویدادهای مهم بین‌المللی با یونسکو همکاری‌های مستمر دارد. در سال‌های اخیر، چندین جشنواره مهم فرهنگی تحت نظارت یونسکو از‌جمله «ترانه‌های شرقی»، «بخشی‌ها»، «مقام»، «صنایع دستی» و... در کشور برگزار شده است. این رویدادها، عامل مهمی در توسعه روابط بین ازبکستان و دیگر کشورهای منطقه، نشان حسن هم‌جواری است و سهم عظیم مردم ازبکستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی را در توسعه تمدن جهانی تأیید می‌کند. با حمایت رئیس یونسکو از ابتکار رئیس‌جمهور ازبکستان شوکت میرضیایف در هفتاد‌و‌پنجمین جلسه مجمع عمومی سازمان ملل متحد درباره برگزاری مجمع بین‌المللی «آسیای مرکزی در چهارراه تمدن‌های جهانی» در شهر باستانی خیوه، سهم اصلی ازبکستان در تقویت روابط فرهنگی انسانی و معنوی را تأیید می‌کند. بدون شک، این رویداد فرصت خوبی را برای شناخت کامل فرهنگ اصیل و میراث بی‌نظیر ازبکستان فراهم می‌کند. برخی دیگر از اقدامات میرضیایف را می‌توان به ترتیب زیر بر شمرد: - ایجاد شورای عمومی زنان جمهوری‌خواه که شامل زنان فعال و مبتکر که دارای تجربه کافی هستند و از مشکلات زنان به‌خوبی آگاهی دارند. رئیس مجلس سنا «تانزیلا ناربایوا» به‌عنوان رئیس این شورا پیشنهاد شد؛ - ایجاد نهاد و سازمان‌های غیردولتی به‌عنوان نماینده دائمی در اتاق قانون‌گذاری؛ - اعطای تابعیت ازبکستان به افراد بی‌تابعیتی که قبل از سال 2005 وارد این کشور شده‌اند و به طور دائم در این کشور اقامت دارند؛ - تأسیس بنیاد «وطن داشلار» برای حمایت و تقویت روابط با هم‌وطنان ساکن در بسیاری از کشورهای مختلف جهان؛ - برگزاری سالانه جشن «دوستی مردم ازبکستان» در روز 30 جولای هر سال و... .