شخصیتی به ظاهر آرام، ولی پرکار

الهام علی‌یف (متولد 24 دسامبر 1961) چهارمین رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان است که از 31 اکتبر 2003 تا‌کنون این سمت را عهده‌دار است.

با تحولاتی که از ماه نوامبر سال گذشته میلادی در صحنه مناقشه قره‌باغ پیش آمد و جمهوری آذربایجان توانست با پیشروی و به‌دست‌آوردن پیروزی‌های چشمگیر، نیروهای ارمنستان را از مناطق اشغالی قره‌باغ و پیرامون بیرون براند، الهام علی‌یف به چهره‌ای خبرساز در رسانه‌های جهان تبدیل شد. در این نبرد، که بنا به گفته مقامات ارمنی جنگ قرن 21(جمهوری آذربایجان) با قرن 20(ارمنستان) بود، پهپاد‌ها نقش کلیدی داشتند و صحنه جنگ‌های کلاسیک دگرگون شده و تئوری جنگ‌های مدرن مطرح شده است. با پیروزی در جبهه قره‌باغ و بازگردان مناطق اشغالی به آغوش آذربایجان، وجهه شخصیتی الهام علی‌یف بسیار تقویت شد و اینک در بین ملت جمهوری آذربایجان از حمایت اکثریتی برخوردار است که زمینه‌ای برای ابقا در مقام ریاست‌جمهوری مادام‌العمر است که پیش‌تر با اصلاح قانون اساسی زمینه حقوقی آن نیز فراهم آمده است. در سال 1999، وی به‌عنوان معاون رئیس، در سال 2001 به‌عنوان معاون‌اول رئیس‌جمهور و در سال 2005 به‌عنوان رئیس حزب آذربایجان جدید (یئنی آذربایجان) انتخاب شد.وی از سال 2001 تا 2003 ریاست هیئت پارلمانی جمهوری آذربایجان را در مجمع پارلمانی شورای اروپا (PACE) بر عهده داشت. در ژانویه 2003، او به‌عنوان معاون رئیس مجلس پارلمانی شورای اروپا و عضو دفتر مجمع پارلمانی شورای اروپا انتخاب شد. در چهارم آگوست 2003، پس از تصویب مجلس شورای ملی، وی به‌عنوان نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان منصوب شد. با این کار قدرت وی به‌عنوان نماینده مجلس خاتمه یافت. در 15 اکتبر 2003 الهام علی‌یف با بیش از 76 درصد آرا به‌عنوان رئیس‌جمهوری آذربایجان انتخاب شد. در سال 2004 به وی مدال و گواهی عضو افتخاری مجمع پارلمانی شورای اروپا اعطا شد.وی پس از درگذشت پدرش، به‌عنوان رئیس‌جمهور آذربایجان انتخاب شد که از سوی رسانه‌های خارجی این انتخابات را به‌عنوان یک انتخابات آزاد و سالم تأیید نکردند. این مورد توانست در پاسخ به الگوی جانشینی پسر به‌جای پدر نقطه‌عطفی باشد. هرچند در جمهوری‌های بازمانده از شوروی سابق در ازبکستان و قزاقستان در آسیای مرکزی به سبب نداشتن پسر، رؤسای جمهور قبلی با مرگ (اولی) و تغییر جایگاه (از سوی دومی)، امکان عملی نیافت. در قرقیزستان شرایط به گونه‌ای دیگر بود و در ترکمنستان از مدل خاص خود برخوردار شد و در تاجیکستان مدل علی‌یف در‌ حال شکل‌گیری است. روابط خارجی آذربایجان تحت نظر حیدر علی‌یف شامل تقویت همکاری با اتحادیه اروپا، استفاده از دیپلماسی خاویار با روسیه، با ناتو از طریق برنامه اقدام مشارکت انفرادی ناتو - آذربایجان و با سازمان همکاری اسلامی ‌رقم خورده بود. سیاست خارجی الهام علی‌یف را می‌توان ادامه همان سیاست دوره ریاست‌جمهوری پدر یعنی غرب‌گرایی، فروش نفت و گاز به اروپا و اسرائیل، ترویج نوع متوسطی از اسلام و میزبانی «رویدادهای فاخر بین‌المللی» توصیف کرد. در موضوع قره‌باغ سیاست خارجی آذربایجان دوری از رویارویی مستقیم نظامی و حل مسئله از ابزارهای دیپلماتیک و پیروی از آتش‌بس اعمال‌شده از سوی گروه مینسک در می ‌1994 بود. الهام علی‌یف هوشیارانه از این مشی پیروی کرد و امکان این را فراهم آورد که ارمنستان 20 درصد خاک آذربایجان را در اختیار داشته باشد و برای نگهداشت این قلمرو ناگزیر باشد برای تجهیز جبهه‌های طولانی با هزینه‌ای بسیار و سهم زیاد از تولید ناخالص داخلی و با تغییر خط تولید کارخانه‌های بخش صنعتی به تولید سلاح، مین و راکت موجب کاهش سطح در‌آمد و رفاه مردم، فرسوده شود. در این مدت تولید ناخالص داخلی جمهوری آذربایجان حدود 10 برابر افزایش یافت و رشد تولید ناخالص داخلی در دهه 2000-2010 دورقمی شد و توانست رکورد‌دار این نرخ در جهان باشد.در طول دوره ریاست خود، علی‌یف درآمد حاصل از رونق نفت خزر را تا حدی به سمت توسعه ظرفیت نظامی آذربایجان هدایت كرد، كه در سال 2006 به‌عنوان توانایی نزدیك برای به‌چالش‌كشیدن نیروهای موجود در‌ قره‌باغ عنوان شد. در همان سال، قره‌باغ کوهستانی قانون اساسی جدید را تصویب و در سال بعد چهارمین دوره انتخابات خود را برگزار کرد. اگرچه رهبری منطقه مورد مناقشه امیدوار بود كه چنین نمایش‌های حاكمیت دموكراتیك از ادعای حاكمیت سرزمین حمایت كند اما نه آذربایجان و نه بقیه جامعه بین‌المللی ادعاهای استقلال منطقه را به رسمیت نمی‌شناختند. در روابط خارجی الهام علی‌یف نوعی موازنه مثبت بین همسایگان برقرار بود. روابط مناسب با ایران و حمایت از فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز ایران و اعلام رسمی عدم امکان در‌اختیار‌گذاشتن پایگاه نظامی به دولت‌های خارجی و ندادن اجازه به انجام هر‌نوع عملیات از خاک آذربایجان علیه ایران، نکته‌ای درخور بوده است. همکاری نزدیک با ترکیه در سرمایه‌گذاری در خطوط انتقال نیرو و راه‌آهن و سرمایه‌گذاری ترکیه در بخش‌های انرژی و صنعت و کشاورزی و خدمات (از جمله حمل‌ونقل) سبب نزدیکی و همکاری استراتژیک-نظامی آذربایجان با ترکیه شده است (جنگ قره‌باغ نمود اصلی این مورد است). روابط معقول با روسیه در ابتکارات منطقه‌ای (از جمله میانجیگری روسیه در اعلام آتش‌بس و ممانعت از پیشروی نیروهای آذربایجان در جبهه‌ها)‌ و فعالیت‌های کج‌دار‌و‌مریز با روسیه در چارچوب سی‌آی‌اس‌ و حسن همجواری با روسیه در زمینه همکاری در دریای خزر و موارد دیگر، توانسته است بین سه قدرت همسایه موازنه‌ای ایجاد کند که هر سه قدرت بر این جمع‌بندی برسند که وجود الهام علی‌یف به ثبات منطقه قفقاز کمک‌کننده است. در زمان ریاست‌جمهوری علی‌یف، در سال 2019، آذربایجان به‌عنوان رئیس جنبش عدم تعهد برای یک دوره سه‌ساله انتخاب شد. عناوین افتخاری آکادمیک الهام علی‌یف از برخی از دانشگاه‌های جهان عنوان دکترای افتخاری دریافت کرده است از جمله دانشگاه دولتی روابط بین‌الملل مسکو (هفتم فوریه 2004)، دانشگاه ملی اوراسیا (اول مارس، 2004)، دانشگاه کیریک کاله ترکیه (25 مارس 2004)، دانشگاه بیلکنت، ترکیه (14 آوریل، 2004)، دانشگاه نفت و گاز پلوستی رومانی (12 اکتبر 2004)، دانشگاه اقتصاد ملی و جهانی بلغارستان (23 سپتامبر 2005)، دانشگاه کیونگ هی کره جنوبی (24 آوریل، 2007)، دانشگاه اردن (29 جولای، 2007)، دانشگاه بوداپست جمهوری مجارستان (18 فوریه، 2008)، دانشگاه دولتی مسکو فدراسیون روسیه (21 فوریه 2008)، دانشگاه ملی کی‌یف به نام تاراس شوچنکو از اوکراین (22 می، 2008)، دانشگاه دولتی به نام مختومقولی ترکمنستان (28 نوامبر، 2008)، دانشگاه ملی تاجیکستان (16 اکتبر، 2014)، دانشگاه رنمین چین (11 دسامبر، 2015). علاوه بر آن الهام علی‌یف نشان‌هایی نیز از سوی مقامات و رهبران تعدادی از کشورها دریافت کرده است.اگر‌چه پیروزی در جبهه قره‌باغ و اعلام آتش‌بس از سوی روسیه ظاهرا به مناقشه قره‌باغ پایان داده است ولی در پشت‌پرده مانور، روسیه موفق به تکمیل «خط استراتژیک حایل» با ناتو شده است که پیش‌تر در ترانسنیستریا در مولداوی، شرق اوکراین، اشغال شبه‌جزیره کریمه و اشغال آبخازیا در دریای سیاه و اشغال اوستیای جنوبی در گرجستان آغاز و نیازمند تکمیل آن تا مرزهای شمال غربی ایران در قره‌باغ بود، با این ابتکار و استقرار 2000 نیروی نظامی در قره‌باغ کوهستانی، روسیه حضور خود را در این منطقه دائمی کرده و با افزایش حضور در ارمنستان یکه‌تاز میدان قفقاز شده است. دو دیگر عضو گروه مینسک (ایالات متحده و فرانسه) خود درگیر مسائل داخلی از جمله کووید‌19 بودند و مانند جهان در مقطع افتتاح المپیک پکن، از قفقاز بی‌خبر. روابط بین جمهوری اسلامی ایران با جمهوری آذربایجان تحت تأثیر برخی مراکز تصمیم‌ساز در زمینه مسائل تاریخی شخصیت‌های فرهنگی و آثار مادی و معنوی میراث فرهنگی مشترک گاهی با سردی روبه‌رو می‌شود که لازم است هر دو طرف باب گفت‌وگوهای سازنده و بهره‌گیری از تاریخ و فرهنگ مشترک به پیشرفت و توسعه روابط و بهره‌گیری از ظرفیت‌های هر دو طرف با احترام به حق حاکمیت و عدم دخالت در امور یکدیگر اقدام کنند.