شرکای تجاری ایران در سال ۹۹ کدام کشورها بودند؟
ایسنا: در شرایطی که ایران با استفاده از تجربه صادرات غیرنفتی در دو سال ابتدایی تحریم‌های ترامپ، به‌دنبال افزایش فعالیت‌های تجاری در سال ۱۳۹۹ بود، با شیوع ناگهانی ویروس کرونا در ایران و تمامی نقاط جهان، این برنامه بر هم ریخت و با محدودیت‌هایی که دولت‌ها در مسیر تردد و مرزهایشان قرار دادند، بخش مهمی از تجارت خارجی در ماه‌های ابتدایی سال قبل یا متوقف شد یا به کندی پیش رفت؛ هرچند در ماه‌های بعد جهان تلاش کرد اقتصاد را هم‌زمان با کرونا ادامه دهد و تحت تأثیر همین تغییر رویه بخشی از فعالیت‌ها از سر گرفته شد؛ اما در نهایت، میانگین آمار تجارت جهانی افت درخور‌توجهی را به ثبت رساند و در‌این‌میان آمار ایران نیز مستثنا نبود. در کنار کرونا، تداوم تحریم‌ها نیز باعث شد شرایط برای تجارت خارجی ایران دشوارتر شود؛ زیرا تحت تأثیر این ویروس، سفرهای هیئت‌های تجاری نیز به حداقل رسید و به‌همین‌دلیل بازاریابی سنتی تاجران ایرانی و البته جابه‌جایی ارز با دور‌زدن تحریم‌ها نیز دشوار شد. با‌وجود‌این، در سال گذشته نیز تجارت خارجی ایران حیات خود را ادامه داد و هرچند در قیاس با سال‌های قبل افت در صادرات و واردات قطعی بود؛ اما دست‌کم بخشی از نیازهای مهم کشور تأمین شد. آمارهای رسمی منتشر‌شده از تجارت خارجی ایران در سال گذشته نشان می‌دهد که جز چین به‌عنوان اصلی‌ترین صادرکننده و واردکننده کالا از ایران، بخش مهمی از تجارت خارجی کشور در میان ۱۵ کشور همسایه و منطقه انجام شده است. ایران با ۱۵ کشور امارات متحده عربی، افغانستان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، بحرین، عراق، کویت، قزاقستان، عمان، پاکستان، قطر، روسیه، ترکیه، ترکمنستان و عربستان سعودی دارای مرزهای آبی و خاکی است و میزان تجارت خارجی کشور با کشورهای همسایه در سال گذشته ۸۲میلیون‌و ۵۳۵هزارو ۳۸۹ تن انواع کالا برابر با ۳۶میلیارد‌و ۵۰۲میلیون‌و ۳۱۵هزارو ۸۶۹ دلار بوده است که ۵۶درصد وزن و حدود ۵۰ درصد کل تجارت با دنیا را شامل می‌شود. در میان مقاصد اصلی صادراتی، چین همچنان با واردات بیش از ۲۵ درصد از کل صادرات ایران بیشترین فعالیت را داشته؛ اما پس از چین همسایه غربی ایران، عراق قرار دارد. عراق که در برهه‌ای از سال قبل حتی جایگاه چین را نیز در این آمار گرفت، در سال‌های گذشته همواره به‌عنوان یکی از مقاصد اصلی صادراتی ایران مطرح بوده و تنوع کالایی درخور‌توجهی را نیز برای یک بازار صادراتی به خود اختصاص داده است. در سال ۱۳۹۹، بیشترین حجم صادرات کشورمان به عراق بوده است، با ۲۵میلیون‌و ۶۷۰هزارو ۳۹۲ تن و به ارزش هفت‌میلیاردو ۴۴۸میلیون‌و ۴۳۱هزارو ۶۷۳ دلار. ضمن آنکه کمترین حجم صادرات را هم به بحرین داشته‌ایم که برابر با هشت‌میلیون‌و ۴۷۳هزارو ۷۰۴ دلار بوده است. با توجه به اختلاف‌نظرهای سیاسی ایران با بحرین و عربستان سعودی و همچنین شرایط جنگی کشورهایی مانند یمن یا اوضاع نابسامان سال‌های قبل کشورهایی مانند سوریه، این کشورهای حاضر در منطقه، سهم محدودی از کل تجارت خارجی ایران را به خود اختصاص می‌دهند. پس از عراق، اصلی‌ترین مقاصد صادراتی محصولات و کالاهای ایرانی به ترتیب امارات متحده عربی با ۱۵میلیون‌و ۴۳۷هزارو ۵۶۶ تن به ارزش چهار‌میلیارد‌و ۶۶۱میلیون و۶۲۱هزارو ۶۸۲ دلار، ترکیه با دو‌میلیارد‌و ۵۳۶میلیون‌و ۶۱۶هزارو ۶۸۸ دلار وافغانستان با دو‌میلیارد‌و ۳۰۸میلیون‌و ۴۰۱هزارو ۲۵۹ دلار هستند. در کنار صادرات، بخش مهمی از واردات ایران نیز از طریق کشورهای همسایه انجام می‌شود. جدای از چین که در این حوزه نیز با بیش از ۲۵ درصد، اصلی‌ترین صادرکننده کالا به ایران به شمار می‌رود، در سال ۱۳۹۹ نزدیک به ۱۴میلیون‌و ۷۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۱۶میلیارد‌و ۱۴۵ میلیون دلار از کشورهای 15گانه همسایه وارد کشور شده است که ۴۳.۵ درصد وزن و ۳۶.۵ درصد کل واردات کشور از کشورهای جهان، از همسایگان بوده است. بیشترین حجم واردات کشور از همسایگان نیز از امارات متحده عربی با پنج‌میلیون‌و ۱۳۶هزارو ۵۳۴ تن کالا و به ارزش ۹میلیارد‌و ۷۵۷میلیون‌و ۷۸۷هزارو ۵۹۱ دلار و کمترین میزان واردات را هم از کشور بحرین به ارزش ۹۴۶هزارو ۸۰۸ دلار بوده است. همچنین اصلی‌ترین مبادی واردات کشورمان از همسایگان نیز پس از امارات متحده عربی، کشورهای ترکیه با چهار‌میلیارد‌و ۴۰۰میلیون‌و ۹۱هزارو ۸۲ دلار و روسیه با یک‌میلیارد‌و ۷۰میلیون‌و ۲۵۶هزارو ۲۶۲ دلار هستند. آنچه امروز در کنار تداوم تجارت سنتی اهمیت فراوانی دارد، عضویت کشور در توافقات دو و چند‌جانبه بین‌المللی برای افزایش همکاری‌های اقتصادی است. تجارت آزاد یا تجارت بر‌اساس تعرفه ترجیحی اصلی‌ترین کاربرد این توافقات است که امروز در سطوح مختلف دوجانبه، منطقه‌ای و حتی جهانی در دستور کار قرار دارد. ایران پس از مدت‌ها در‌جا‌زدن در این حوزه، سرانجام در آبان ۹۸، عضویت خود در اتحادیه اقتصادی اوراسیا را برای یک دوره سه‌ساله آغاز کرد. هرچند بناست پس از این سه سال، دو طرف برای دائمی‌کردن این توافق و حتی تجارت آزاد جمع‌بندی جدیدی داشته باشند؛ اما به نظر می‌رسد دست‌کم در شرایط دشوار ماه‌های گذشته، آمار تجارت ایران با کشورهای حاشیه دریای خزر که تعدادی از آنها در اتحادیه اوراسیا نیز عضو هستند، رشد درخور‌توجهی نداشته است. بررسی تجارت ایران در سال گذشته نشان می‌دهد که در میان کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس، تنها امارات متحده عربی در میان شرکای اصلی تجاری ایران جایگاه خود را حفظ کرده است. نام امارات متحده عربی در میان واردکنندگان اصلی کالا به ایران قرار دارد و این کشور همچنان از واردکنندگان عمده کالا از ایران نیز محسوب می‌شود که بخش عمده‌ای از کل این تبادلات از طریق شیخ‌نشین دوبی انجام می‌شود. در میان دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس، قطر و عمان با وجود روابط سیاسی قابل قبول با ایران، در میان شرکای اصلی تجاری کشور نیستند و بحرین و عربستان سعودی نیز دست‌کم فعلا به‌عنوان بازار بالفعل کالاهای ایرانی محسوب نخواهند شد. جدای از کشورهای عربی، مورد ترکیه نیز عجیب است. این همسایه غربی ایران، در سال‌های قبل توانسته بود به‌عنوان یکی از شرکای اصلی کشور خود را مطرح کند؛ اما به‌دنبال تحریم‌های آمریکا و کاهش جدی واردات نفت و محصولات وابسته به آن، تجارت مشترک میان دو کشور به‌شدت کاهش یافت. با در کنار هم قراردادن تمام این آمارها، دو موضوع اصلی در تجارت خارجی ایران خود را نشان می‌دهد. نخست آنکه بخش مهمی از کل تجارت خارجی کشور در سال گذشته، با چین و کشورهای همسایه و منطقه انجام شده است. این موضوع نشان‌دهنده کاهش تنوع بازارهای صادراتی و وارداتی است که در بلند‌مدت می‌تواند به آسیب‌پذیری اقتصاد ایران و البته دور‌شدن از بازارهای جهانی منجر شود. دومین موضوع پایین‌بودن سطح تجارت خارجی ایران در کشورهای منطقه است. حمید زادبوم، رئیس سازمان توسعه تجارت، چندی پیش گفته بود که میزان واردات کشورهای همسایه و منطقه ایران در طول یک سال بیش از هزار میلیارد دلار تخمین زده می‌شود و این در حالی است که کل عدد صادرات غیرنفتی ایران در سالی که گذشت، کمتر از ۴۰ میلیارد دلار بوده که بیش از یک‌چهارم آن به چین صادر شده است. به‌این‌ترتیب با وجود آنکه ایران بخش مهمی از تجارت خارجی خود را بر شرکای منطقه‌ای استوار کرده، در‌عین‌حال نیز نتوانسته از این بازار بزرگ، سهمی مطلوب از آنِ خود کند.