اقدام بایدن، فشارها به ارمنستان را افزایش خواهد داد

علی کسیری : تنش‌ها در روابط ترکیه با غرب، به‌ویژه از سال ۲۰۲۰ و در پی خرید سامانه پدافند اس ۴۰۰ روسی بالا گرفت. دولت ترکیه همچنین در سال ۲۰۲۰، با فعالیت حساسیت‌برانگیز کشف و حفاری گاز در آب‌های مدیترانه، لغو کاربری موزه مسجد ایاصوفیه، درگیری لفظی با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه بر سر حقوق مسلمانان، اتخاذ مواضع حساسیت‌برانگیز در مناقشه قبرس و در نهایت، ورود به جنگ قره‌باغ در حمایت از طرف آذری، تنش‌ها با غرب را تشدید کرد. به‌طور‌کلی به نظر می‌رسد، موفقیت دولت اردوغان در توسعه قدرت اقتصادی ترکیه، وی را مجاب به افزایش قدرت میدانی ترکیه کرده است. نوع بازی دولت اردوغان، به‌ویژه تلاش ترکیه برای دستیابی به منابع انرژی در لیبی و شمال سوریه، تمایل دولت ترکیه به افزایش روابط با دولت پاکستان (به‌عنوان قدرت اتمی و صاحب فناوری‌های نظامی)، یکدست‌سازی قدرت در داخل ترکیه و مسائلی از این دست، حاکی از آن است که دولت ترکیه، برنامه‌ای جدی، برای افزایش قدرت ترکیه در مناسبات نظام جهانی در پیش گرفته است. به غیر از تشدید تنش‌ها در روابط ترکیه با غرب، دولت ترکیه همچنین از روابط پرتنشی با سه قدرت عربستان سعودی (محور مَدخلی)، ایران و روسیه برخوردار است. در‌این‌بین،‌ تنش‌ها در روابط ترکیه و روسیه بسیار جدی است و از سال ۲۰۲۰ و در پی حمایت ارتش روسیه از کُردهای جدایی‌طلب سوری، در برابر حملات ارتش ترکیه به شمال سوریه، دو طرف روسی و ترکی را در بسیاری از مناقشات در برابر هم قرار داده است؛ ازجمله جنگ سوریه، جنگ لیبی، جنگ اوکراین، مناقشات بالکان و جنگ در قره‌باغ و ارمنستان. جنگ در قره‌باغ درست در امتداد دامنه تنش روسیه و ترکیه در شمال سوریه، در سپتامبر ۲۰۲۰ به وقوع پیوست. دولت ترکیه در پاسخ به حمایت دولت روسیه از جدایی‌طلبان کرد سوری، دامنه جنگ را به ارمنستان و منطقه تحت نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی کشاند و توانست که در مدت زمانی کوتاه، با اخراج نسبی طرف ارمنی از قره‌باغ، توافق سنگینی را به طرف ارمنی تحمیل کند. نوع سیاست دولت ترکیه در قبال ارمنستان، حاکی از آن است که از منظر دولت ترکیه، مناقشات ارمنستان و آذربایجان چیزی بیش از کارت فشار ترکیه در تقابل با روسیه نیست. با‌این‌حال اما انتظار می‌رود با افزایش تنش‌ها میان ترکیه و آمریکا و اقدام دولت بایدن در محکومیت نسل‌کشی ارمنیان و د‌رنهایت تشکیل ائتلاف ضد‌ترکی میان روسیه، آمریکا، ارمنستان، کردستان و یونان، در مقابل فشارهای ترکیه را به ائتلاف ضد‌ترکی، به‌ویژه بر علیه کردستان و ارمنستان افزایش دهد. فشارها به کردستان مدت‌هاست که افزایش یافته است. با توجه به شکل‌گیری دو اقلیم کردی در جنوب ترکیه و تقویت انگیزه جدایی‌طلبان کرد در ترکیه برای تشکیل سومین اقلیم کردی در شرق ترکیه، دولت ترکیه از اواخر سال ۲۰۱۶، برنامه‌ای جدی برای کنترل جدایی‌طلبان کرد در دو منطقه شمالی عراق و سوریه و همچنین مهار نیروهای پ‌ک‌ک در ترکیه را آغاز کرده است. حمله ترکیه به منطقه الباب در سال ۲۰۱۷، حمله به منطقه عفرین در سال ۲۰۱۸، حمله به شمال سوریه در سال ۲۰۱۹ و همچنین سلسله حملات ترکیه به منطقه شمالی اقلیم کردستان عراق از این دست هستند. حال و با محکومیت نسل‌کشی ارمنیان توسط دولت بایدن و تقویت مواضع ارمنی در مناقشه ارمنستان غربی، انتظار می‌رود که فشار ترکیه به ارمنستان نیز افزایش یابد. در این بین، اگر دولت ارمنستان تحت تأثیر هیجان داخلی و در یک خطای محاسباتی، به ائتلاف ضد‌ترکی بپیوندد، بدون شک ارمنستان ضعیف را مانند کردستان به جولانگاه ارتش ترکیه تبدیل خواهد کرد. به‌ویژه که انفعال طرف ارمنی در ایجاد کریدور آذربایجان، نخجوان (مورد توافق طرفین آذری و ارمنی در آتش‌بس اخیر قره‌باغ) شرایط را برای تشدید فشارها بر ارمنستان و اشغال منطقه سیونیک (زنگه‌زور) توسط ائتلاف ترکی مهیا کرده است. بدیهی است که دولت ارمنستان، پیش از اتخاذ هر تصمیمی در قبال ترکیه باید شش نکته مهم را در نظر بگیرد. یک: ارمنستان از وزن کافی برای تقابل با ترکیه برخوردار نیست. دو: دولت ترکیه از توان کافی برای تحریک جدایی‌طلبان چچنی و داغستانی برخوردار است و به‌سادگی می‌تواند دولت روسیه را در زمین روسیه درگیر کند. در نتیجه دولت روسیه از توان کافی برای حمایت از ارمنستان در تقابل با ترکیه برخوردار نیست. سه: دولت ترکیه با توجه به مجموعه شرایط، ازجمله منافع دولت گرجستان در همکاری با محور ترکی به‌سادگی می‌تواند که ارمنستان را در چهار جبهه غربی، شمالی، شرقی و جنوبی محاصره کند و مانع از رسیدن سوخت و تجهیزات حیاتی به ارمنستان شود. چهار: دولت اردوغان، برخلاف آنچه گفته می‌شود، از اعتبار داخلی بالایی برخوردار است و کماکان در قدرت باقی خواهد ماند. بنابراین امید به سقوط اردوغان خیال باطلی است. پنج: دولت ترکیه از ابزارهای کافی برای فشار به آمریکا برخوردار است و در نتیجه انتظار حل‌وفصل مناقشات ترکی آمریکایی دور از ذهن نیست. شش: طرف ارمنی باید این نکته را خوب بداند که هیچ دولتی در جهان، مسئولیت کشتار مردم توسط نیروهای شبه‌نظامی، همچون داعش را بر عهده نخواهد گرفت و دولت ترکیه به‌سادگی می‌تواند نیروهای نیابتی و شبه‌نظامی را به خاک ارمنستان گسیل کند. بنابراین ورود ارمنستان ضعیف به ائتلاف ضد ترکی، بزرگ‌ترین خطای محاسباتی تاریخ معاصر دولت ارمنستان خواهد بود که در‌نهایت ارمنستان را به قربانگاه تقابل ترکیه و روسیه خواهد برد. با این تفاسیر بهترین سیاست برای دولت ارمنستان، اعلام بی‌طرفی در تمام مناقشات ترکی، روسی و همچنین مناقشات ترکی آمریکایی است. دولت ارمنستان همچنین باید که با دعوت از نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل متحد برای حضور در ارمنستان، ضریب رخداد جنگ در خاک ارمنستان را به حداقل ممکن کاهش دهد. با توجه به استعفای نیکول پاشانیان، تحت فشار اپوزیسیون ارمنی، به نظر می‌رسد که باید منتظر به‌قدرت‌رسیدن یک دولت ملی‌گرای ارمنی طرفدار روسیه در ایروان بود. دولتی که متأسفانه تحت تأثیر فضای هیجان‌زده ایروان از تقابل با ترکیه استقبال خواهد کرد. سیر تحولات از منظر منافع ایران نیز در دو حالت قابل‌تعریف است. یک: انتظار می‌رود با توجه به تشدید تقابل ترکیه با غرب و روسیه و همچنین تشدید تقابل آذربایجان و ارمنستان در ماه‌های آینده، شرایط برای بروز فعالیت بیشتر مهیا شود. دو: هرچند تشدید تنش در روابط ترکیه و روسیه، به‌ویژه در قفقاز یک تهدید برای منافع ایران به‌شمار می‌آید اما از سوی دیگر، فضای دوقطبی حاکم بر قفقاز، می‌تواند که فرصت حضور ایران در مناقشات قفقاز و کردستان را مهیا کند. به‌طوری‌که ایران می‌تواند با توجه به نفوذ در منطقه قفقاز و در قالب میانجیگر وارد سیر تحولات شود و در موقعیت سومین قطب، فضای دوقطبی حاکم بر قفقاز را تعدیل کند و منافع ایران را تأمین کند. «در کتاب ایران تنها قربانی سیاست‌های آمریکا نیست، مسئله افزایش فشار دولت آمریکا به ترکیه و همچنین محکومیت نسل‌کشی ارمنیان توسط دولت آمریکا، پیش شده بود».