پلیس چگونه می‌تواند با مجرمان خطرناک مقابله کند
شرق: حمله یکی از سارقان زورگیر در میدان صادقیه تهران به مأمور پلیس و زخمی‌شدن مأمور خبری بود که چند روز پیش مرکز اطلاع‌رسانی پلیس تهران آن را اعلام کرد. مطابق گزارشی که این مرکز اعلام کرده است: مأموران ضربت سرکلانتری دوم در منطقه سازمان آب در بزرگراه اشرافی‌اصفهانی، دو مرد موتورسیکلت‌سوار را حین زورگیری از یک فرد مشاهده کردند. مأموران بلافاصله برای دستگیری متهمان وارد عمل شدند که دو زورگیر خشن با مشاهده مأموران سوار بر موتور تصمیم به فرار گرفتند و مأموران گشت کلانتری به تعقیب متهمان رفتند، اما سارقان به دستور ایست پلیس توجه نکرده و به مسیر فرار خود ادامه دادند. مأموران با رعایت قانون به‌کارگیری سلاح اقدام به شلیک چند تیر هوایی کرده و سارقان در میدان صادقیه با توجه به شلوغی خیابان و شلیک‌های پلیس موفق به فرار نشده و در این مرحله برای فرار به سمت مأموران حمله کردند. در این درگیری ترک‌نشین موتورسیکلت با ضربات قمه مأمور پلیس را از ناحیه پهلو، سر، کتف و دست هدف قرار داد که در ادامه مأموران پلیس با استفاده از فنون رزمی یکی از زورگیران را زمین‌گیر کرد و سارق دیگر متواری شد. پس از انتقال متهم به کلانتری ۱۴۰ باغ فیض زورگیر حرفه‌ای در بازجویی‌ها به صد فقره موبایل‌قاپی در غرب تهران اعتراف کرد و تاکنون ۲۵ شاکی با مراجعه به کلانتری ۱۴۰ شکایتی از زورگیران تنظیم کرده‌اند. حمله مجرمان به مأموران پلیس البته اتفاق پرتکراری نیست، اما هر‌از‌گاهی اتفاق می‌افتد. حال سؤال اینجا است که همین اتفاقات موردی به چه دلیلی رخ می‌دهد؟ آیا پلیس ایران به علم روز پلیس (آمادگی جسمانی، روان‌شناسی و واکنش سریع و...) مجهز است؟ آیا قوانین درباره بازداشت مجرمان به اندازه کافی کارآمد است؟ آیا مصرف مواد مخدر و محرک در جسارت پیداکردن برای ارتکاب جرم در وقوع چنین مواردی تأثیر دارد؟ موضوع حمله به مأموران پلیس از‌سوی مجرمان را با کارشناسانی در این حوزه به بحث قرار دادیم. توجه به قانون به‌کارگیری سلاح دکتر جعفرزاده، رئیس اسبق دادسرای جنایی تهران، درباره چرایی حمله مجرمان به مأموران می‌گوید: طبق قانون اگر مأمور پلیس جان خود یا شهروندی را در مواجهه با مجرم در خطر ببیند، حق دفاع دارد. قانون به‌کارگیری سلاح و قانون مجازات اسلامی مواردی را مشخص کرده است. البته مأموران برای دستگیری مجرمان حق ندارند دست به اعمال خشونت‌آمیز بزنند و باید حتما با رفتار قانونی و مسالمت‌آمیز مجرمان را دستگیر کنند، اما این شامل مواردی که مجرمی به پلیس یا شهروند دیگری حمله می‌کند، نمی‌شود. در قانون به‌کارگیری سلاح آمده است پلیس باید با اخطار و احذار ابتدا مجرم را وادار به تسلیم کند. اگر این اتفاق نیفتاد، پلیس طبق قانون به‌کارگیری سلاح باید تیر هوایی شلیک کند. اگر مجرم تسلیم نشد، باید کمر به پایین مجرم را هدف بگیرد و... اما در برخی مواقع میبینیم که مجرمان یا متهمان توسط پلیس مورد هدف قرار گرفته و کشته می‌شوند. در اکثر قریب به اتفاق این موارد مأمور قصد کشتن عمدی متهم را ندارد؛ بلکه در یک تعقیب‌و‌گریز به‌‌دلیل اینکه جست‌و‌خیز زیاد است، تیر به خطا می‌رود و باعث مرگ متهم می‌شود. جعفرزاده ادامه می‌دهد: توجه داشته باشید، باز هم تأکید می‌کنم که پلیس در مواجهه با متهم حق استفاده از سلاح را ندارد و باید مسالمت‌آمیز او را دستگیر کند و فقط در شرایطی می‌تواند از سلاح استفاده کند که متهم اقدام به فرار کند و به اخطارها توجهی نکند یا جان پلیس یا شهروندی در خطر باشد و چاره‌ای جز استفاده از سلاح نباشد. در مواردی که در پرونده‌های شلیک از‌سوی پلیس حضور داشتم، علت اصلی تیرخوردن و از‌دست‌رفتن جان متهم که مطرح بوده است، در‌واقع مأمور خاطی قصدی بر قتل نداشته؛ بلکه حین فرار متهم، نتوانسته زاویه سلاح را درست کند و با شلیک باعث مرگ او شده است؛ اما اصل بر این است که متهم مسالمت‌آمیز دستگیر شود. حتی در مواردی که متهم به مأموران حمله می‌کند، در ابتدا مأمور باید سعی کند بدون استفاده از سلاح او را دستگیر کند. آموزش فنون رزمی یکی از مأموران پلیس نیز که خواست نامی از او برده نشود، درباره اینکه در چه مواردی پیش آمده که به مأمور پلیس حمله شود، می‌گوید: اول باید توضیح دهم بخشی از این حوادث ذات کار مأمور پلیس است. به‌هر‌حال ما با شهروندان قانون‌مدار سروکار نداریم. ما با شهروندانی سروکار داریم که مرتکب جرم شده‌اند و می‌خواهند از دست قانون فرار کنند. آنها می‌دانند چه آینده‌ای در انتظارشان است و چون چیزی برای از‌دست‌دادن ندارند، حمله می‌کنند. ما بهصورت دوره‌ای و حرفه‌ای آموزش‌های رزمی میبینیم تا بتوانیم با استفاده از بدن در برابر مجرمان خطرناک ایستادگی و آنها را بازداشت کنیم و تا سرحد امکان اجازه استفاده از سلاح نداریم. او می‌گوید: نکته بسیار مهم این است که درصد بسیار زیادی از این مجرمان مواد محرک استفاده می‌کنند تا بتوانند مرتکب جرم شوند؛ به‌همین‌دلیل ترس خود را از دست می‌دهند و در مقابله با پلیس هم مقاومت می‌کنند. ما حتی آموزش‌هایی میبینیم که چطور با یک فرد نشئه مواد محرک برخورد کنیم؛ اما در برخی موارد واقعا استفاده از سلاح تنها راه مقابله است. البته درباره به‌کارگیری سلاح سختگیری بسیار زیاد است و خب حتما اخبارش را هم می‌شنوید که همکاران ما جان خود را از دست می‌دهند، اما به‌‌طور کلی باید بگویم ما به‌‌لحاظ وظیفه شغلی اولین وظیفه‌مان حفاظت از جان مردم است؛ یعنی اگر جایی لازم شد خودمان را فدا کنیم تا شهروندی نجات پیدا کند، باید این کار را بکنیم. دومین وظیفه ما این است که مجرم را سالم و بدون آسیب دستگیر کنیم و در واقع جان خودمان در مقام آخر وظیفه شغلی ما قرار دارد. با این حال دچار دردسرهایی هم به‌خاطر برخورد با یک مجرم می‌شویم. غربالگری مجرمان محمدحسین شاملو، بازپرس سابق دادسرای جنایی تهران و وکیل دادگستری که او نیز چندین پرونده درباره متهم یا شاکی‌بودن مأموران پلیس داشته است، درباره چرایی درگیری‌های ایجاد‌شده بین مأموران و برخی متهمان می‌گوید: در دوران خدمتم با موارد زیادی از حمله اشرار به پلیس مواجه نبودم. البته در این زمینه آماری ندارم و بهصورت تجربی می‌گویم که این موارد زیاد نیست؛ اما به‌طور‌کلی متهمانی که به سمت پلیس حمله می‌کنند، به‌راحتی امکان غربالگری آنها وجود دارد. یکی از مهم‌ترین دلایل غربالگری مجرمان و تشکیل پرونده شخصیت برای آنها که در علم پلیس روز در دنیا وجود دارد و چند سالی است که در ایران نیز انجام می‌شود، همین مسئله شناسایی مجرمان خطرناک است. تقریبا همه افرادی که به پلیس حمله می‌کنند، مجرمان سابقه‌داری هستند که طعم مجازات را چشیده‌اند و می‌دانند با چه مشکلی بعد از دستگیری توسط پلیس مواجه می‌شوند. شاملو می‌گوید: اکثر این مجرمان شخصیتی پرخاشگر دارند و در آسیب‌رساندن به دیگران بسیار جسورند. آنها معمولا افرادی هستند که در ارتکاب جرم از آسیب‌رساندن به دیگران ابایی ندارند. مسئله دیگر که بسیار مهم است، مسئله استفاده از مشروب و مواد است که برخی از مجرمان برای ارتکاب جرم از آن استفاده می‌کنند. البته مطابق قانون اگر برای اعمال جرم فردی مواد مصرف کند یا مشروب بنوشد، به‌جز مجازات جرمی که مرتکب شده، به مجازات مصرف مشروب و مواد نیز محکوم می‌شود. برخی از مجرمان تصور می‌کنند اگر مسلوب‌الاراده شوند، مجازاتی برای آنها در نظر گرفته نمی‌شود و می‌توانند مدعی شوند هنگام ارتکاب جرم مسلوب‌الاراده بوده‌اند. در‌حالی‌که مسلوب‌الاراده‌بودن اولا باید از طرف پزشکی قانونی بررسی شود و دوم اینکه اگر فردی با انگیزه قبلی خود را مسلوب‌الاراده کند، از مجازات معاف نمی‌شود. شاملو درباره حمایت قانون از مأموران پلیس می‌گوید: قانون درباره استفاده از سلاح از مأموران پلیس حمایت زیادی کرده و به نظر من در‌این‌باره دست مأمور پلیس را بسیار باز گذاشته است؛ به‌همین‌دلیل هم گاهی شاهد اتفاقات ناگواری هستیم. در‌حالی‌که مطابق علم روز دنیا درباره پلیس، اقدام پلیس باید خنثی‌کننده باشد، نه تهاجمی. پلیس می‌تواند از ابزار غیرکشنده استفاده کند. مثلا از شهروندان برای برخورد با یک مجرم متهاجم کمک بگیرد یا از همکارانش کمک بگیرد یا بر‌اساس دانش دفاع شخصی روز مجرم را برای دقایقی ناکار کند. ضرباتی به او وارد کند که مجرم اراده حرکت را از دست بدهد و بعد او را دستگیر کند. در موارد بسیار زیادی امکان اینکه مأمور با رفتار غیرتهاجمی با مجرم برخورد کند، وجود دارد که در این زمینه باید مهارت پلیس را بالا برد.