نقاط کور دیپلماسی بایدن

هر رئیس‌جمهوری که در انتخابات ریاست‌جمهوری پیروز می‌شود، برنامه‌هایی کلان برای یک سیاست خارجی گسترده و فراگیر دارد. اما پس از ورود به کاخ سفید است که واقعیت‌ها و بحران‌ها از هر طرف ضربات مهلک خود را بر رئیس‌جمهور آمریکا وارد می‌کنند تا عیار او سنجیده شود.جورج دبلیو بوش با حمایت از سیاست خارجی کمتر مداخله‌جویانه وارد کاخ سفید شد اما کمتر از یک سال بعد حملات تروریستی 11 سپتامبر رخ داد. در مورد دونالد ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا هم بدبین‌ترین کارشناسان هم نمی‌توانستند پیش‌بینی کنند که او تمام وقت خود در سال آخر ریاست‌جمهوری‌اش را صرف مقابله با یک بیماری همه‌گیر و بحران‌های مربوط به آن کند. همین دو نمونه نشان می‌دهد که بحران‌هایی که رئیس‌جمهور آمریکا می‌تواند با آن روبه‌رو شود، آنهایی هستند که کمترین احتمال برای وقوع آن وجود دارد. جو بایدن، جانشین ترامپ هم در‌حالی صد روز ابتدایی ریاست‌جمهوری خود را پشت‌سر گذاشته که تمرکز بیشتر سیاست خارجی او بر مقابله با چین و مذاکره برای بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران معطوف شده است. اما سیاست خارجی بایدن هم نقاط کوری دارد که اگر به موقع حل نشود، می‌تواند بحرانی غیرقابل پیش‌بینی برای واشنگتن ایجاد کند. نشریه فارن‌پالسی به شش چالش دیپلماسی آمریکا که پتانسیل تبدیل‌شدن به بحرانی بزرگ دارد، اشاره کرده است: فروپاشی احتمالی اتیوپی تعدادی از مقا‌م‌های آمریکایی در هفته‌های اخیر گفته‌اند که وضعیت امروز اتیوپی شباهت زیادی به وضعیت یوگسلاوی 1992 دارد، درست قبل از اینکه این کشور فروبپاشد و باعث ایجاد جنگ‌های بالکان و پاکسازی قومی هولناک شود. شاید از نظر بسیاری این یک تشبیه ناقص باشد اما دیپلمات‌هایی در واشنگتن هستند که تأکید می‌کنند باید نگران عدم ثبات و آشوب پرجمعیت‌ترین کشور آفریقای شرقی باشیم. اخیرا درگیری خونینی در منطقه «تیگرای» رخ داد و همچنین تنش‌ها میان مناطق «ارومیا» و «آمهارا» افزایش یافته است. «جفری فلتمن» فرستاده ویژه بایدن برای شاخ آفریقا می‌گوید «وضعیت اتیوپی در‌حال فروپاشی به اندازه‌ای نگران‌کننده است که می‌تواند بحران سوریه را مانند یک بازی کودکانه جلوه دهد». جمعیت یوگسلاوی قبل از آغاز جنگ حدود 23 میلیون نفر بود و سوریه نیز در سال 2011 و قبل از آغاز ناآرامی‌ها و جنگ همین تعداد جمعیت داشت. اما جمعیت اتیوپی حدود 110 میلیون نفر است. تعدادی از مقام‌های دولت بایدن وضعیت این کشور را زیر نظر دارند اما اعضای شورای امنیت ملی در‌حال‌حاضر به مسئله خروج از افغانستان و محور اصلی رقابت با چین مشغول هستند. اتیوپی نقطه‌ای کور است که می‌تواند در هر لحظه شعله‌ور شود. لبنان در‌حال سقوط لبنان مانند همسایه جنوبی خود با چالش‌های جدی مواجه است. بحران شدید نقدی و کمبود برق که تقریبا تمام این کشور را در ماه گذشته در تاریکی فرو برد. حکومت بشار اسد در سوریه هم همه‌چیز را دشوارتر کرده است. اما پس از انفجار در بندر بیروت در ماه آگوست سال گذشته که منجر به کشته‌شدن بیش از 200 نفر شد و نگرانی‌ها در مورد فساد گسترده و شکنندگی سیاسی لبنان را دوباره افزایش داد، صبر و تحمل جامعه جهانی هم از دست رفت. با‌این‌حال غیر از چند سفر و هشدار از سوی امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه هیچ اقدام قابل‌توجهی انجام نشد. هرگونه بی‌ثباتی در لبنان می‌تواند به‌سرعت اثرات مخربی را در منطقه‌ای ایجاد می‌کند که در‌حال‌حاضر هم وضعیتی نابسامان دارد. تهدید امنیت اسرائیل و امنیت نزدیک به دو میلیون پناه‌جو که در لبنان پناه گرفته‌اند هم وضعیت را برای آمریکا و غرب نگران‌کننده‌تر کرده است. بحران در ساحل ایالات متحده، فرانسه و دولت‌های منطقه سال‌هاست که علیه گروه‌های تروریستی در منطقه ساحل در غرب آفریقا شعار می‌دهند اما هیچ اقدام عملی قابل‌توجهی برای مبارزه با این گروه‌ها انجام نشده است. معدود اقدامات انجام‌شده هم به گونه‌ای بودند که نه‌تنها تهدیدی برای تروریست‌های این منطقه نبوده بلکه آنها موقعیت مستحکم‌تری پیدا کرده و دامنه حملات خود را افزایش داده‌اند. قدرت‌های غربی در سال‌های اخیر تمرکز خود را معطوف به حمایت از «ادریس دبی» رئیس‌جمهور اقتدار‌گرای چاد و ارتش او کرده بودند تا به‌عنوان قدرتمندترین و مؤثرترین ارتش در غرب آفریقا، با گروه‌های تروریستی مبارزه کند. اما دبی ماه گذشته درگذشت و پسرش زمام امور را در دست گرفت. مرگ دبی خلأ قدرت بالقوه و خطر افزایش بی‌ثباتی سیاسی را برجای گذاشته است که می‌تواند به‌سرعت وضعیت در ساحل را بحرانی کند. بن‌بست در ونزوئلا دولت ترامپ تحریم‌هایی خردکننده علیه رژیم نیکولاس مادورو رئیس‌جمهور ونزوئلا اعمال کرد و در کنار آن، با همراهی تعدادی از هم‌پیمانان غربی خود اعلام کرد که «خوان گوئیدو» را به‌عنوان رئیس‌جمهور قانونی این کشور به رسمیت می‌شناسد. اگرچه با گذشت حدود چهار ماه از آغاز دولت بایدن، تحریم‌های ترامپ علیه رژیم ونزوئلا هنوز مانند بسیاری از موارد دیگر در دست بررسی است اما به نظر نمی‌رسد بایدن برای کم‌کردن فشارها علیه مادورو آماده باشد. به گفته یک مقام کاخ سفید، مادورو «پس از اجازه ورود به برنامه جهانی غذا به ونزوئلا و آزادکردن شش کارمند سابق شرکت نفتی «سیتگو» (شرکتی که مقر آن در هیوستون تگزاس قرار دارد اما عمده سهام آن در اختیار شرکت نفت دولت ونزوئلا است)، سیگنال‌هایی برای مذاکره و بهبود رابطه با واشنگتن ارسال کرده است». سقوط دوباره لیبی از زمان سقوط معمر القذافی دیکتاتور لیبی در سال 2011، این کشور دولتی مستقر و مقتدر نداشته و رنگ آرامش ندیده است. لیبی سال‌هاست درگیر جنگ داخلی شده و در یکی دو سال اخیر جنگ نیابتی قدرت‌های رقیب در خاورمیانه و اروپا از جمله ترکیه، روسیه، قطر و امارات متحده عربی هم در این کشور بالا گرفته است. در ماه مارس اولین دولت وحدت لیبی در لیبی سوگند یاد کرد و پس از یک دهه بارقه‌های امید برای به‌هم‌پیوستن تکه‌های شکسته‌شده این کشور ایجاد شد. اما دولت جدید هنوز ضعیف و شکننده است و در صورت سقوط، این کشور می‌تواند دوباره وارد چرخه خشونت شود. خشونت و جنگ سال‌های اخیر در لیبی بحران پناه‌جویان در اروپا را تشدید کرده و زمینه‌ای هم برای پرورش و آموزش گروه‌های تروریستی به سایر مناطق آفریقا از جمله ساحل فراهم کرده است.