بلاروس، کره‌شمالی اروپا

رئیس‌جمهوری بلاروس و حکومت تحت فرمان او با تهدید یک هواپیمای مسافربری خط قرمز دیگری را رد و این نگرانی را ایجاد کرد که دیگر حکومت‌های استبدادی هم برای سرکوب مخالفان خود اقدام «الکساندر لوکاشنکو» را الگو قرار دهند. روز یکشنبه و زمانی که هواپیمای مسافربری خطوط هوایی «ریان‌ایر» با مبدأ آتن و مقصد ویلنیوس در لیتوانی در حال عبور از قلمروی هوایی بلاروس بود، الکساندر لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس، به نیروهای نظامی و امنیتی این کشور دستور داد این هواپیما را به بهانه کارگذاشته‌شدن بمب در داخل آن مجبور به فرود اضطراری در فرودگاه مینسک پایتخت بلاروس کند. یک جنگنده میگ-19 هم در کنار این هواپیما، خلبان را برای فرود تحت فشار قرار داده بود. این عملیات عجیب تنها برای یک هدف اجرا شد؛ دستگیری «رومن پروتاسویچ»، یک وبلاگ‌نویس سرشناس و مدیر کانال تلگرامی مخالف حکومت لوکاشنکو که در خارج از بلاروس زندگی می‌کرد. در ماه‌های گذشته و پس از اعلام پیروزی لوکاشنکو در انتخابات جنجالی ریاست‌جمهوری، مخالفت مردم بلاروس با «آخرین دیکتاتور اروپا» شدت بیشتری یافته و با افزایش فشارها و سرکوب‌های حکومت لوکاشنکو، تعدادی از مخالفان حکومت او مجبور به ترک کشورشان شده‌اند. «سوتلانا تیکانوفسایا» یکی از این مخالفان سرشناس و رقیب لوکاشنکو در انتخابات ریاست‌جمهوری که اکنون در لیتوانی زندگی می‌کند، به فارن‌پالیسی می‌گوید: «این اقدام لوکاشنکو آدم‌ربایی است. رژیم لوکاشنکو با چنین اقدامی حمله جدیدی به دموکراسی را آغاز کرده است. ما خواستار دعوت از کشورها و نهادهای بین‌المللی در مورد این حادثه و آغاز روند تعلیق عضویت بلاروس در سازمان‌های هواپیمایی بین‌المللی هستیم. در چنین شرایطی بدیهی است که بلاروسی‌ها از جامعه بین‌المللی انتظار اقدام قاطع و کمک دارند. از این پس، هیچ هواپیمای مسافربری که از فراز بلاروس عبور کند، امنیت نخواهد داشت». تونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا که در خاورمیانه به سر می‌برد، این اقدام بلاروس را زیرپا‌گذاشتن نظم و قوانین بین‌المللی خوانده و کشورهای اتحادیه اروپا هم برای اعمال تحریم‌های جدی‌تر علیه حکومت بلاروس به توافق دست یافتند. اقدام اخیر لوکاشنکو ترس و وحشت فزاینده‌ای را میان مخالفان حکومت بلاروس ایجاد کرده است. تیکانوفسکایا می‌گوید: «اکنون به نظر می‌رسد نیروهای امنیتی لوکاشنکو قادر به دستیابی به ما مخالفان در هر مکان و زمانی هستند. تا زمانی که اتحادیه اروپا اقدام جدی انجام ندهد هیچ پناهگاه امنی برای مخالفان و تلاش‌های دموکراتیک آنها وجود نخواهد داشت. بلاروس امروز با سومالی کشور دزدهای دریایی و کشور منزوی و خوفناک کره‌شمالی قابل مقایسه است». به نظر می‌رسد لوكاشنكو و حکومت ولادیمیر پوتین در روسیه كه از او حمایت می‌كند، بر اساس این عقیده كه اروپا و آمریكا چندان توجهی به این مسائل ندارند، احساس مصونیت می‌كنند. «مارگاریتا سیمونیان»، رئیس شبکه «راشاتودی» ارگان تبلیغاتی حکومت روسیه، با ابراز خوشحالی از اقدام حکومت لوکاشنکو در توییتر خود نوشت: «پیرمرد چه کار زیبایی کرد». اما به نظر می‌رسد حکومت بلاروس و حامیانش در مسکو درباره واکنش اروپا دچار خطای محاسباتی شده باشند. تنها با گذشت چند ساعت، مقام‌های ارشد اروپایی خواستار واکنش شدید به این اقدام شدند. دولت‌های لهستان و لیتوانی -‌طرفداران ثابت جنبش دموکراسی‌خواهان در بلاروس‌- برای اعمال فشار و تحریم‌های بیشتر بر حکومت بلاروس پیشتاز بودند. «اورسلا فون درلاین»، رئیس کمیسیون اروپا، هشدار داد این اقدام «شرورانه و غیرقانونی» از سوی رژیم لوکاشنکو عواقبی به همراه خواهد داشت. «هایکو ماس»، وزیر امور خارجه آلمان نیز به‌عنوان مهم‌ترین کشور عضو اتحادیه اروپا بیانیه تندی علیه بلاروس صادر کرد. چالشی برای مسکو کاملا مشهود بود که تقسیمات و جبهه‌بندی‌های معمول در اروپا در مواجهه با اقدام تهاجمی کرملین و متحدانش در این مورد تغییر اساسی کرده است. یکی از دیپلمات‌های فرانسوی می‌گوید: این اقدام لوکاشنکو که بدون تردید با چراغ سبز مسکو انجام شده در واقع حمله به حریم هوایی اروپا به شمار می‌آید و واکنشی سخت‌گیرانه به همراه خواهد داشت». «دنیل فراید»، هماهنگ‌کننده سیاست تحریم‌ها در دولت باراک اوباما، به آتلانتیک می‌گوید: «اقدامات جدید رژیم بلاروس برای تحت فشار قراردادن مخالفانی که در خارج از این کشور زندگی می‌کنند ممکن است واکنش شدیدتری نیز در پی داشته باشد. ایالات متحده، اتحادیه اروپا، بریتانیا و دیگر کشورها می‌توانند 3.5 میلیارد دلاری را که بانک ملی بلاروس به‌عنوان بدهی دولتی اعلام کرده، تحریم کنند. دولت‌ها از این بدهی که با ارز خارجی تعیین می‌شود به‌عنوان ابزاری برای اعلام رشد و توسعه اقتصادی خود استفاده می‌کنند. حکومت بلاروس تا اواخر ژوئن سال 2020 حدود 1.35 میلیارد دلار از بدهی دولتی خود را فروخته است. برخلاف اقدامات محدودكننده آمریكا در ماه آوریل امسال در قبال بدهی ملی روسیه، حکومت‌های دموکراتیک هر دو سوی اقیانوس اطلس باید تجارت اولیه و ثانویه با بدهی ملی جدید بلاروس را منع كنند. اعمال این تحریم‌ها باید به زندانیان سیاسی بلاروس مرتبط باشد. اگر رژیم لوکاشنکو همه آنها را آزاد کند، این ممنوعیت هم می‌تواند برداشته شود. البته اگر مشخص شود که مقام‌های روسیه در این آدم‌ربایی نقش داشته‌اند، انتخاب پاسخ مناسب از سوی غرب کمی دشوارتر می‌شود. اگر گزارش‌های غیررسمی درباره نقش روسیه در این اقدام صحت داشته باشد، پرونده هواپیمای خطوط هوایی مالزی که در سال 2014 بر فراز اوکراین سرنگون شد هم دوباره باز می‌شود». لوکاشنکو از سال 1994 که در تنها انتخابات آزاد بلاروس به قدرت رسید، همچنان قدرت را در این کشور در دست دارد. او و پوتین از زمان به‌قدرت‌رسیدن در بلاروس و روسیه رابطه متلاطمی داشته‌اند. تا سال 2010 پوتین تنها حامی حکومت لوکاشنکو محسوب می‌شد که از او به‌عنوان آخرین دیکتاتور اروپا یاد می‌شود. اما تلاش لوکاشنکو برای بهبود رابطه با غرب با هدف کاهش نفوذ روسیه در بلاروس و سپس اختلاف بر سر قیمت گاز و برنامه‌های انتقادی رسانه‌های روسی علیه لوکاشنکو باعث متشنج‌شدن رابطه مینسک و مسکو شد. در جریان انتخابات 2020 هم لوکاشنکو، بارها حکومت روسیه را به حمایت از مخالفانش متهم کرد اما با بالاگرفتن اعتراض‌ها به انتخابات، لوکاشنکو دوباره دست یاری به سوی پوتین دراز کرد تا حکومتش پابرجا بماند. با این حال به نظر می‌رسد پوتین دیگر حاضر نیست حمایت تمام و کمالی از لوکاشنکو داشته باشد. «پولتیک استانووایا»، تحلیلگر مسکوتایمز می‌نویسد: «رهبران روسیه از ماجرای اخیر شوکه شده‌اند اما به دلیل حفظ منافع ژئوپلیتیک خود نمی‌خواهند در ملأ عام واکنشی نشان دهند. آنها کم‌کم درمی‌یابند که در بلاروس با فردی طرف هستند که می‌تواند دردسرهای زیادی برایشان ایجاد کند. از نگاه کرملین، لوکاشنکو به معضلی تبدیل شده که باید هر‌چه زودتر آن را حل‌وفصل کرد».