یک فرصت ارزشمند

مایلم بحث را با این نکته آغاز کنم که تصمیم چند سال پیش مسئولان برگزارکننده جشنواره فیلم فجر برای جداکردن بخش بین‌الملل از بخش داخلی جشنواره، چه تصمیم خوب و به‌جایی بوده که هویت مستقل بخش جهانی و خارج‌شدن آن از زیر چتر توجهات و حواشی ریز و درشت بخش داخلی را به‌دنبال داشته است؛ اما جشنواره جهانی امسال یک ویژگی متمایزکننده دیگر هم داشت، اینکه با وجود ادامه شیوع اپیدمی کرونا که به تعطیلی اجباری جشنواره در سال گذشته انجامید و با درنظرگرفتن تغییر دبیر جشنواره که به‌هر‌حال تا جاافتادن تیم برگزار‌کننده جدید، دشواری‌های‌های خاص خود را در پی دارد، عملکرد محمدمهدی عسگرپور و گروه همراهش در برگزاری و رونق نسبی جشنواره را می‌توان موفق ارزیابی کرد.

یکی از نکات مهم و البته تأسف‌برانگیز جشنواره امسال، عدم حضور میهمانان خارجی جشنواره به‌دلیل محدودیت‌های کرونایی بود. بر کسی پوشیده نیست که در ادوار پیشین حضور سینماگرانی از کشورهای مختلف دنیا به‌ویژه فیلم‌سازانی که در دنیای سینما برای خود اسم و رسمی دارند، یکی از دلایل اصلی روشن‌نگه‌داشتن چراغ رونق جشنواره و ارتقای جایگاه آن در سطح بین‌المللی بود و در نبود این مؤلفه مهم که هم متن و هم حاشیه را در بطن خود داشت جشنواره به‌هر‌حال آسیب‌هایی دید. شرایط ناشی از کرونا البته تنها به عدم حضور سینماگران خارجی محدود نماند و دو بخش مهم و شناخته‌شده جشنواره جهانی یعنی «بازار فیلم» و «دارالفنون» را هم متأثر کرد. بخش «بازار فیلم» در برقراری تعامل و معرفی آثار کشورهای مختلف به یکدیگر به‌ویژه فراهم‌کردن شرایط راهیابی آثار سینمای ایران به بازارهای بین‌المللی بخشی مهم و تعیین‌کننده است و کرونای نابکار این فرصت را از سینمای ایران و البته در مقیاسی کلی‌تر از سینمای دنیا دریغ کرد. درباره بخش «دارالفنون» هم که کارگاه‌های آموزشی جشنواره در دل این بخش برگزار می‌شد و از جذابیت‌های انکارناپذیر تمام ادوار جشنواره بود، شرایط اپیدمی مانع از این گردهمایی فرهنگی- هنری در ابعاد گسترده شد و تا حدودی جشنواره را از نفس انداخت. اما در این دوره از جشنواره هم فیلم‌هایی در ژانرهای گوناگون سینمایی با تنوعی قابل قبول از سراسر دنیا شرکت داشتند؛ از کشورهای حوزه اسکاندیناوی در شمال اروپا تا اسپانیا، فرانسه و سوئیس، آثاری از ژاپن، چین و ویتنام متعلق به سینمای خاور دور به انضمام فیلم‌هایی از سینمای هند و برخی کشورهای عربی از جمله آثار شرکت‌کننده در این دوره از جشنواره فجر بودند، ولی آنچه نه بر مبنای یک آمارگیری دقیق و مبتنی بر مطالعه مورد به مورد و حساب و کتاب به ذهن تماشاگران جشنواره (که بیشتر از اهالی عرصه‌های نقد و تحلیل سینمایی بودند) متبادر می‌شد، حضور پررنگ کشورهای شرق اروپا در سی‌و‌هشتمین دوره جشنواره بود. تقریبا روزی نبود که در فهرست فیلم‌های روزانه جشنواره اثری از سینمای کشورهای موسوم به بلوک شرق را روی پرده یکی از پردیس‌های چارسو نبینیم، آثاری از روسیه، اسلوونی، صربستان، مجارستان و دیگر کشورهای این منطقه جغرافیایی و فرهنگی در این بخش به نمایش درآمدند که البته در میان آنها اثر چندان شاخصی به چشم نمی‌خورد، حتی فیلم «بن‌بست» ساخته ویکتور میدرندورفر که محصول مشترک سه کشور اسلوونی، صربستان و مقدونیه بود و بسیاری از منتقدان شاید بنا بر تبلیغات انجام‌شده برای تماشای آن به جشنواره آمده بودند هم اثر خوب و تأثیرگذاری از کار درنیامد و در برآورده‌کردن انتظارات ناموفق بود. شاید تنها فیلم خارجی که تا حدود قابل توجهی انتظارات کارشناسان شرکت‌کننده در جشنواره را برآورده کرد فیلم «هلن» ساخته آنتی یوکینن و محصول مشترک سینمای فنلاند و استونی بود که پرداخت جذاب درون‌گرایانه در کنار قاب‌بندی‌های چشم‌نواز و بازی‌های خوب نقش‌آفرینانش با وجود کشداربودن برخی از فصل‌ها، در مجموع تماشاگر را راضی از سالن نمایش بیرون می‌فرستاد. در میان فیلم‌های داخلی هم فیلم «دشت خاموش» ساخته احمد بهرامی‌رزا که دست‌کم نگارنده پیشینه‌ای از او به یاد نمی‌آورد، می‌توان قابل اعتناترین فیلم ایرانی جشنواره تلقی کرد که با تأیید نسبی اکثریت منتقدان شرکت‌کننده در جشنواره همراه شد. حبیب احمدزاده با فیلم «اگر باد بایستد» و احسان عبدی‌پور با فیلم «میجر» که در اتمسفر جغرافیایی و فرهنگی جنوب کشور ساخته شده بود هم از جمله دیگر فیلم‌سازان شناخته‌شده‌تر جشنواره جهانی در بخش آثار داخلی بودند. البته هیئت انتخاب جشنواره طرفداران آثار قدیمی سینمای ایران را هم بی‌نصیب نگذاشته بود و دو فیلم «سفر سنگ» ساخته مسعود کیمیایی و «بدوک» به کارگردانی مجید مجیدی که اولی در دهه 50 و دومی در دهه 70 خورشیدی ساخته شده بودند هم در سانس‌هایی به نمایش درآمدند تا علاوه بر ادای دین به دو فیلم‌ساز پیش‌کسوت سینمای ایران، رضایت طرفداران نوستالژی‌های سینمایی هم تا اندازه‌ای برآورده شده باشد. باری، در روز چهارشنبه 12 خرداد سی‌و‌هشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر با میهمانان خود وداع کرد تا در بهار آینده که به ریشه‌کنی کرونا و رفع محدویت‌های ناشی از آن امیدواری‌های بسیاری وجود دارد، سیمرغ جشنواره دوباره به علاقه‌مندان و کارشناسان سینما از ایران و اقصی نقاط جهان لبخند بزند.