سرانجام بایدن و پوتین به هم رسیدند
احمد وخشیته. استاد دانشگاه ملی اوراسیا
پنج ماه از انتخابات ریاستجمهوری آمریکا میگذرد؛ ایامی که تنشهای لفظی میان سران کاخ سفید و کرملین پررنگ شد تا اصطکاک میان دو کشور بیش از همیشه افزایش یابد تا آنجا که کرملین اعلام کرد روابط میان مسکو و واشنگتن در سالهای اخیر بهقدری بد شده که ظرفیتی برای بدترشدن ندارد؛ اما پس از آن، صحبتهای بایدن درباره پوتین، نگاه آندری کورتونوف، مدیر کل شورای امور بینالملل روسیه را یادآوری کرد که گفته بود اگرچه روابط دوجانبه در نقطه بسیار پایینی قرار دارد، ولی این امکان وجود دارد که فرود بیشتری را نیز تجربه کند. حال پس از ماهها تیرگی روابط میان دو کشور، امروز برای نخستینبار بایدن در جایگاه ریاستجمهوری با پوتین دیدار میکند؛ مذاکراتی که رئیسجمهور آمریکا چند هفته پیش هم از موضعی تقابلی گفته بود «در این دیدار برای پوتین روشن خواهم کرد که او اجازه نقض حقوق بشر را ندارد»؛ اگرچه بایدن روز یکشنبه پس از پایان نشست گروه هفت (G7) تأکید کرد که رویکردی تقابلی با روسیه را جستوجو نمیکند.
برنامههای پوتین در دیدار با بایدن صحبتهای پوتین نشان میدهد روسیه بهدنبال آن است که برنامه منظمی برای تماسهای شخصی و گفتوگوی مستقیم میان رؤسای جمهور دو کشور ایجاد کند و درصدد است مکانیسمهای عملیاتی و مشخصی برای بسترهایی که منافع مشترک میان مسکو و واشنگتن وجود دارد، شکل بگیرد. در واقع به نظر میرسد این رویکرد میخواهد وضعیت نگاه کاخ سفید به مسکو را یک گام به عقب ببرد و به کلیدواژه رقابت بازگرداند تا رویکرد دشمنی را مسدود کند و از گسترش تنشها و فشارهای غرب به روسیه و خارج نزدیک آن بکاهد. شاید از همینرو بود که پوتین چند شب پیش در برنامه «روسیه، مسکو، کرملین» که از شبکه یک روسیه پخش شد، خطاب به مجری گفت اگر بعد از این جلسه سازوکارهای خوبی برای این همکاریها ایجاد کنیم، میتوان گفت این جلسه بینتیجه نبوده است. از سوی دیگر اگرچه تنش میان دو کشور در ماه مارس به واسطه مواضع بایدن بسیار تیره شد و ایالات متحده روسیه را متهم به مسمویت الکسی ناوالنی کرد و بهدنبال آن تحریمهای ضد روسی را وضع کرد، اما با وجود این مواضع نرم این هفته بایدن، آنهم چند روز مانده به دیدار با پوتین، قابل ملاحظه است که میتواند پیامی برای مسکو باشد که اگر فرمت واشنگتن را رعایت کند، کاخ سفید رویکرد تقابلی با آن را دنبال نخواهد کرد. البته پوتین در تحلیل اظهارات جدید بایدن معتقد است این یک رویکرد حرفهای پیش از دیپلماسی است که بایدن از آن بهره برده و در واقع با کاهش تنشها بهدنبال فراهمکردن شرایطی مطلوب برای کسب منافع حداکثری در مذاکره است؛ اگرچه رئیسجمهور روسیه بر این باور است که فریب این رفتار را نمیخورد. با وجود این برایند صحبتهای بایدن نشان میدهد که با تکیه بر اهرم فشار حقوقبشری، دنبال آن است که منافع حداکثری را در مذاکرات امروز جستوجو کند. از همینرو با صراحت سیاستهای روسیه را ناهنجار با سیاستهای جهانی میخواند و با وجود این تأکید دارد که هیچ تضمینی وجود ندارد که او بتواند رفتارهای یک کشور یا یک فرد را تغییر دهد و از اینرو میداند که مسکو رفتارش را برای رضایت آمریکا تغییر نخواهد داد. او هم معتقد است روابط دو کشور در نقطه پایینی قرار گرفته اما طیف وسیعی از موضوعات از کنترل تسلیحاتی، تغییرات آبوهوایی، اوکراین، حملات سایبری و نورد استریم ۲ تا موضوعات دیگری مانند برجام، سوریه، کرهشمالی، قطب شمال و البته بحث الکسی ناوالنی وجود دارد که میتواند موضوع این مذاکرات باشد و در رابطه با آن گفتوگو شود. در این میان همچنان مشخص نیست که سکانداران کاخ سفید و کرملین در حاشیه این دیدار کنفرانس مطبوعاتی مشترک دارند یا یکنفره؛ چراکه از یک سو خبرگزاریهایی مانند رویترز و بلومبرگ به نقل از منابع آگاه آوردهاند که جو بایدن قصد دارد پس از دیدار با ولادیمیر پوتین، کنفرانس مطبوعاتی جداگانهای را برگزار کند و این در حالی است که از سوی دیگر کاخ ریاستجمهوری روسیه معتقد است مانعی برای برگزاری کنفرانس مطبوعاتی مشترک وجود ندارد و پوتین برای برگزاری کنفرانسی مشترک با شریک آمریکاییاش آماده است. در پایان باید به این نکته توجه داشته باشیم، همانطور که سخنگوی کرملین معتقد است، نمیتوان انتظار داشت که پس از این دیدار تمامی اختلافات میان مسکو و واشنگتن حلوفصل شود؛ اما از سویی این دیدار میتواند به نقطه عطفی برای آغاز گفتوگوها و همکاریهای دو کشور در دوران بایدن و پوتین تبدیل شود. هفته آینده «در حوالی میدان سرخ» به بررسی نتایج این نشست خواهم پرداخت.